Davang
Đôi lời: Dịch giả Quốc Trung gửi đến và Da Vàng
Blog xin trân trọng giới thiệu đến quý độc giả một bài viết rất quý giá.
Bản dịch này nói về “Tuyên bố lãnh hải” của TQ. Động cơ của tôi (ND)
là cung cấp tư liệu cho ai muốn nghiên cứu về bối cảnh ra đời của bản
Tuyên bố này, nhằm giúp ích cho việc bảo vệ chủ quyền trên Biển Đông.
Ngoài ra, từ nghiên cứu này cho thấy quan niệm và cách làm từ
phía TQ rất chu đáo, có tính toán trước sau kỹ càng. Cách làm đáng để
các nhà nghiên cứu trong nước xem xét, suy nghĩ.
Đề dẫn nội dung
Căn cứ theo nguyên tắc chủ quyền quốc
gia, trên cơ sở tổng kết lí luận và thực tiễn về quản lí lãnh hải TQ,
kết hợp với thực tế quốc tế và những nguyên tắc của luật quốc tế đã được
công nhận, năm 1958, chính phủ TQ đã ra “Tuyên bố về lãnh hải của
chính phủ Cộng hòa nhân dân Trung Hoa”
Chính văn
Lãnh hải chỉ chủ quyền của các nước ven
biển cùng một vùng biển liền kề nằm ngoài lãnh thổ đất liền và nội thủy
của các nước đó. Nó là phần kéo dài trên biển của lãnh thổ quốc gia,
giống như mọi bộ phận khác thuộc lãnh thổ quốc gia, các nước ven biển
được hưởng thẩm quyền độc quyền về tất cả mọi người và mọi vật trong
vùng lãnh hải. Trung Quốc nằm bên bờ tây Thái Bình Dương, các vùng biển
lân cận đại lục và đảo của Trung Quốc thuộc thẩm quyền và quyền sử dụng
hết sức rộng. Để thừa hành một cách có hiệu quả chủ quyền và thẩm quyền
lãnh hải, bảo đảm an ninh quốc phòng, bảo vệ lợi ích biển, căn cứ theo
thực tiễn quốc tế và các nguyên tắc của Luật quốc tế, ngày 4
tháng 9 năm 1958, Ủy ban thường vụ Đại hội Đại biểu nhân dân toàn quốc
khóa 1 đã họp Hội nghị lần thứ 100 để phê chuẩn “Tuyên bố về lãnh hải
của chính phủ Cộng hòa nhân dân Trung Hoa” (dưới đây gọi tắt là “Tuyên bố lãnh hải”).
I. Bối cảnh lịch sử và thời đại công bố “Tuyên bố lãnh hải”
Sau năm 1840, trước sự công kích ác liệt
của pháo hạm Phương Tây, các quyền lợi về biển như mở cửa biển ngoài
khơi, quyền vận chuyển ven biển, quyền quản lí cảng, quyền vận chuyển
trên sông nội địa… đều bị tước đoạt sạch: “Các cường quốc đế quốc đã căn
cứ vào bản Điều ước bất bình đẳng để không chế tất cả mọi cảng thông
thương,… trọng yếu của TQ. Chúng khống chế
cả hải quan và buôn bán với nước ngoài của TQ, khống chế cả giao thông
(trên biển, trên đất liền, trên sông, và trên không) của TQ. ” [1]
Trước sự xâm nhập trên biển của các cường quốc Phương Tây, TQ cũ tuy có
có chú ý đến vấn đề lãnh hải, song chưa hề xây dựng chế độ lãnh hải độc
lập một cách thực sự. Như bản “Điều ước thông thương hữu hảo” được kí
kết giữa nhà Thanh với Mêhicô qui định: “ Hai bên đều lấy đường bờ biển
đi lại là 3 lectra (tức 9 hải lí) làm thủy giới, lấy mốc thủy triều hạ
làm chuẩn”. “Thủy giới” ở đây xét về chừng mực nào đó là mang ý nghĩa
lãnh hải, song mục đích của nó là: “Thủy giới được thực hiện bám theo
điều lệ hải quan của nước đó, đồng thời tìm mọi cách luồn lách để buôn
lậu, trốn thuế”, [2] Điều này có phần khác với lãnh hải hiểu theo nghĩa
hiện đại. Ở thời kì Dân Quốc thì bệ nguyên si độ rộng lãnh hải và phép
phân chia của các nước Anh, Mĩ… mà qui định phạm vi lãnh hải của TQ là 3
hải lí, tổng số dặm chống buôn lậu (tức vùng tiếp giáp) là 12 hải lí,
phạm vi lãnh hải được tính từ đường nước đáy (tức đường căn bản thông
thường). Độ rộng lãnh hải hẹp như vậy trên thực tế là bất lợi đối với
TQ, bởi vì một quốc gia nghèo nàn lạc hậu như TQ quyết không thể đi xâm
phạm lãnh hải của một cường quốc, còn các cường quốc thì lại có thể
trắng trợn mặc sức muốn làm gì thì làm ở vùng biển gần TQ. Hơn nữa, do
các nhà thống trị TQ cũ thối nát bất tài , ngay cả quyền vận chuyển trên
sông cũng dâng cho các cường quốc Phương Tây, để đến nỗi các đoàn
thương thuyền và quân hạm của nước ngoài không chỉ có thể tự do ngang
ngược vào ra vùng lãnh hải của nước ta, mà còn có thể đi thẳng vào đường
sông của TQ. Tình trạng TQ cũ có biển mà không biết giữ, vùng lãnh hải
và vùng tiếp giáp vô tác dụng đã để lại cho chúng ta một bài học đau
xót.
Sau khi nước TQ mới được thành lập năm
1949 đã rất coi trọng chủ quyền lãnh hải, đã phế bỏ bản Điều ước bất
bình đẳng thời cận đại, đã bước vào một giai đoạn lịch sử mới về phương
diện khai thác, sử dụng, quản lí lãnh hải…, đã ban bố một loạt chế độ
qui định có liên quan đến vấn đề lãnh hải: (1) Về vấn đề quản lí cảng và
giám sát cảng vụ, năm 1954 đã công bố “Điều lệ tạm thời về quản lí hải
cảng”; (2) Về vấn đề quản lí tàu thuyền, năm 1957 đã ban bố “Biện
pháp quản lí ra vào cảng của các tàu thuyền có quốc tịch nước ngoài”;
(3) Về vấn đề quản lí eo biển, năm 1956, để bảo đảm sự an toàn cho sự đi
lại ở eo biển Bột Hải, đã ban bố “Qui định về các thương thuyền đi qua
đường thủy Lão Thiết Sơn”; (4) Về vấn đề bảo vệ nguồn tài nguyên thủy
sản và quản lí nghề cá trên biển, năm 1955 đã công bố “Mệnh lệnh về khu
cấm đánh bắt cá nghề ngư lưới kéo bánh xe ở Bột Hải, Hòang Hải và Đông
Hải”; (5) Về vấn đề quản lí hải quan, năm 1951 đã ban bố “Luật hải
quan tạm thời của nước CHND Trung Hoa”; (6) Về vấn đề chủ quyền các đảo
ven biển, năm 1951 Chu Ân Lai đã nhấn mạnh trong “Tuyên bố về Bản phác
thảo Hòa ước của Mĩ Anh đối với Nhật và Hội nghị Cựu Kim Sơn”: “Quần
đảo Tây Sa (tức Hòang Sa-ND) và đảo Nam Uy cũng giống như tòan bộ các
quần đảo Nam Sa (tức Truờng Sa-ND), quần đảo Trung Sa, quần đảo Đông Sa,
xưa nay là lãnh thổ của TQ”. Vì thế, nước TQ mới có chủ quyền bất khả
xâm phạm đối với đảo Nam Uy và quần đảo Tây Sa (tức Hòang Sa-ND). Nhân
dân TQ cũng quyết không cho phép chính phủ Mi xâm chiếm lâu dài Đài Loan
lãnh thổ của TQ; “đồng thời bất cứ lúc nào cũng không hề từ bỏ trách
nhiệm thiêng liêng giải phong Đài Loan và quần đảo Bành Hồ”. Năm 1956,
người phát ngôn Bộ ngọai giao nước ta đã nêu rõ trong “Tuyên bố về vấn
đề chủ quyền quần đảo Nam Sa (tức Truờng Sa-ND): “Chủ quyền hợp pháp
của TQ đối với quần đảo Nam Sa (tức Truờng Sa-ND) quyết không cho phép
bất kì quốc gia nào xâm phạm với bất cứ cớ gì và sử dụng bất cứ hình
thức nào”. [3] Ngòai những chế độ qui định và tuyên bố đề cập đến vấn
đề lãnh hải đó ra, các học giả chuyên gia khi ấy cũng đã bắt đầu nghiên
cứu nghiêm túc về vấn đề lãnh hải, như chuyên gia về luật hàng hải Ngụy
Văn Hán nhấn mạnh độ rộng lãnh hải của chúng ta “cần đưa ra quyết định
sau khi đã có sự xem xét tổng hợp mọi tình hình về tình trạng cụ thể,
quốc phòng và an ninh, phúc lợi nhân dân…ở vùng ven biển nước ta”, ông
cho rằng TQ cần sử dụng Luật về đường căn bản trực tuyến để họach định
độ rộng lãnh hải, độ rộng này không nên ít hơn 12 hải lí. Tháng 12 năm
1957, trước ngày khai mạc Hội nghị lần thứ nhất của Liên Hợp Quốc tại
Giơnevơ, tờ “Nhân dân nhật báo” đã đăng bài viết có nhan đề “Chủ quyền
lãnh hải và tự do công hả”, bác bỏ luận điệu của Mĩ, Anh chủ trương lấy
độ rộng lãnh hải 3 hải lí làm qui phạm chung cho luật quốc tế, nhấn mạnh
thực tiến của tuyệt đại đa số các nước cho thấy, độ rộng lãnh hải cần
do các nước ven biển căn cứ theo tập quán lịch sử, lợi ích kinh tế và an
ninh quốc gia của mình mà tự do quyết định”. [4] Các biện pháp quản lí
về lãnh hải ở thời kì đầu dựng nước và thành quả nghiên cứu về vấn đề
lãnh hải của các học giả chuyên gia đã cung cấp những cơ sở lí luận nhất
định cho việc phát biểu “Tuyên bố lãnh hải” của nước ta năm 1958.
Xét từ những nguyên nhân trực tiếp trong
hiện thực, sau khi nổ ra cuộc Chiến tranh Triều Tiên, nước Mĩ đã quyết
định dùng vũ lực để ngăn cản TQ đại lục giải phóng Đài Loan, đã ra lệnh
cho Hạm đội 7 hải quân tiến vào eo biển Đài Loan. Khi cuộc Chiến tranh
Triều Tiên kết thúc, nước Mĩ không những vẫn tiếp tục nằm ỳ lại ở Đài
Loan, mà còn liên tục phái quân hạm xâm nhập trắng trợn vào các khu vực
ven biển như Hạ Môn…, đồng thời đìều máy bay chiến đấu hải quân xâm nhập
vùng trời lãnh hải của các tỉnh Phúc Kiến, Quảng Đông…, mở rộng phạm vi
xâm lược đối với nước ta. Sự khiêu khích quân sự lộ rõ này của nước Mĩ
là hành động xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền lãnh hải của nước ta, về
việc này, chính phủ nước ta đã nhiều lần đưa ra lời cảnh báo và khiển
trách nặng nề. Có thể thấy, bản “Tuyên bố lãnh hải” do TQ công bố năm
1958 chủ yếu là nhằm vào việc Mĩ đã dùng vũ lực để xâm chiếm Đài Loan
một cách phi pháp, tạo nên cục diện căng thẳng ở eo biển Đài Loan, để tỏ
rõ thêm cho tòan thế giới biết thái độ và lập trường về vấn đề lãnh hải
của chính phủ TQ mới. Ngòai ra, một số ngư thuyền hiện đại của các nước
như Nhật Bản… khi ấy còn thường xuyên tới đánh bắt cá bất hợp pháp ở
ngư trường TQ, chính phủ TQ tuy đã lên án, nhưng họ vẫn nhắm mắt làm
ngơ. Do chưa có căn cứ luật pháp, nên rất khó trừng phạt cho thật thích
đáng.
Xét từ phương diện quốc tế, một mặt, một
vài cuộc hội nghị quốc tế khi ấy đã định ra các văn bản luật pháp về vấn
đề lãnh hải, như Hội nghị pháp điển hóa Luật quốc tế La Hay năm 1930
đã đưa ra bản báo cáo về “Địa vị luật pháp của lãnh hải”, Hội đồng Luật
quốc tế từ năm 1950-1956 đã sọan ra bản dự thảo cho Công ước Luật biển,
đặc biệt là bản “Công ước về lãnh hải và vùng tiếp giáp” được thông qua
tại Hội nghị về biển lần thứ nhất của Liên Hợp Quốc tổ chức ở Giơnevơ từ
tháng 2-4 năm 1958 đã xác nhận quyền kiến lập lãnh hải của các nước
bằng hình thức điều ước quốc tế, điều này đã cung cấp một căn cứ luật
quốc tế nhất định cho việc công bố bản “Tuyên bố lãnh hải” của TQ. Mặt
khác, các nước Thế giới thứ 3 khi ấy đã triển khai cuộc đấu tranh đòi mở
rộng chủ quyền lãnh hải, năm 1947, lần đầu tiên các nước Chilê, Braxin
đã nổi dậy đấu tranh giành lại và bảo vệ chủ quyền biển 200 hải lí, tiếp
đến là các nước Côxta Rica, Xanvađo … cũng lần lượt đưa ra các yêu cầu
tương tự, đã xuất hiện một trào lưu lịch sử đòi mở rộng chủ quyền và
quyền quản lí của các nước ven biển ra phía biển. Năm 1954, các nước
Êcuađo, Mêhicô… còn áp dụng một lọat các biện pháp thực tế để bảo vệ
lãnh hải và tài nguyên cá của nước mình, kiên quyết lên án, bắt giữ và
phạt tiền ngư thuyền của các cường quốc biển tự ý đột nhập vào vùng lãnh
hải và phạm vi qủan lí của nước mình, tất cả những điều này đã cung cấp
kinh nghiệm quí báu cho việc công bố bản “Tuyên bố lãnh hải” của TQ.
II. Nội dung chủ yếu của “Tuyên bố lãnh hải”
Bản “Tuyên bố lãnh hải” năm 1958 chủ yếu đưa ra mấy qui định cơ bản cho chế độ lãnh hải của TQ mới như sau:
Thứ nhất, về vấn đề độ rộng lãnh hải.
Độ
rộng lãnh hải là chỉ cự li nằm trong khỏang từ đường căn bản đo lường
lãnh hải cho đến đường tối ngọai vi của nó. Về điều này, “Tuyên bố lãnh
hải” qui định: Độ rộng lãnh hải của nước CHND Trung Hoa là 12 hải lí.
Qui định này áp dụng cho tòan lãnh thổ nước CHND Trung Hoa,
bao gồm phần đất TQ trên đất liền và các hải đảo ngòai khơi, Đài Loan
tách biệt khỏi đất liền và các hải đảo khác bởi biển cả cùng các đảo phụ
cận, quần đao Bành Hồ, quần đảo Đông Sa, quần đảo Tây Sa (tức Hòang
Sa-ND), quần đảo Trung Sa, quần đảo Nam Sa (tức Trường Sa-ND) khác thuộc
TQ. “Qui định này là thể hiện chủ quyền
quốc gia, hòan tòan phù hợp với lợi ích của nhân dân TQ, và cũng phù hợp
với chuẩn tắc của Luật quốc tế đã được công nhận khi ấy. Song, một vài
nước đế quốc lúc đó lại cho rằng độ rộng lãnh hải 12 hải lí của nước ta
là “không thể chấp nhận được”, chẳng hạn như Mĩ cương quyết không thừa
nhận “Tuyên bố lãnh hải” của nước ta, cho rằng luật quốc tế chỉ thừa
nhận độ rộng 3 hải lí, TQ không có quyền qui định độ rộng 12 hải lí. Anh
cũng bày tỏ không thừa nhận lãnh hải trên 3 hải lí, đồng thời đã gửi
công hàm tới chính phủ nước ta để biểu thị sự bất đồng. Cách nói và cách
làm này của các nước Anh, Mĩ là không có chút đạo lí, là can thiệp thô
bạo vào chủ quyền TQ.
Bất
cứ quốc gia nào cũng có quyền xác định độ rộng lãnh hải của mình: (1)
Với tư cách là một hành vi chủ quyền của quốc gia, độ rộng lãnh hải
được các nước ven biển xác định một khi đã tuyên bố là liền lập tức có
hiệu lực, không cần phải có sự thừa nhận của các nước, các nước cũng
không có quyền giải thích, chủ trương này thực tế là dựa trên quan điểm
như sau: Chủ thể của luật quốc tế chủ yếu là các quốc gia có chủ
quyền, bất cứ ai cũng không có quyền hạn ché chủ trương này. (2) Lãnh
hải của một nước rút cục nên rộng bao nhiêu, khi ấy giữa các nước chưa
hề đi đến hiệp thương thống nhất, lâu nay luật quốc tê cũng chưa có qui
định thống nhất về độ rộng lãnh hải, các nước xưa nay cũng đều tự chủ
xác định độ rộng lãnh hải cho nước mình. (3) Điều kiện tự nhiên ở ngòai
khơi các khu vực trên thế giới là không giống nhau, tình trạng tiếp
giáp vùng biển của các nước cũng hết sức đa dạng, nhu cầu phát triển
kinh tế và an ninh quốc gia của các nước cũng có sự khác biệt, vì thế,
đòi hỏi tất cả các quốc gia đều có độ rộng lãnh hải như nhau cũng chẳng
khác nào như nói điều kiện địa lí của tất cả các quốc gia là như nhau,
đây là điều cực kì nhảm nhí. (4) Các nước ven biển có quyền xác định
hợp lí độ rộng lãnh hải của mình trên cơ sở xem xét các nhân tố lịch sử,
địa lí, kinh tế, xã hội, quốc phòng…cùng lợi ích hợp pháp của các quốc
gia lân cận và sự tiện lợi trong vận chuyển quốc tế.
3 hải lí không phải là giới hạn duy nhất
cho độ rộng lãnh hải như Mĩ, Anh đã rêu rao, và cũng không phải là qui
chuẩn được luật quốc tế tiếp nhận phổ biến. (10) Trong lịch sử, có rất
nhiều các thuyết phap khác nhau về độ rộng lãnh hải, như thuyết lộ trình
hàng hải, thuyết tầm nhìn, thuyết tường vây cửa khẩu, thuyết tầm bắn
đại bác…, độ rộng 3 hải lí trong đó được bắt nguồn từ thuyết tầm bắn đại
bác. Năm 1703, nhà luật học Hà Lan Bynkershoek đề xuât khống chế độ
rộng ngòai khơi cho các nước ven biển theo giới hạn là tầm bắn đại bác,
tầm bắn đại bác khi ấy là 3 hải lí, vì thế, năm 1782, nhà luật học
Italia Galindo Jani kiến nghị lấy 3 hải lí làm độ rộng lãnh hải. Về
sau, các nước Anh, Mĩ đã dựa theo ý tưởng này mà lần lượt thực hiện độ
rộng lãnh hải 3 hải lí. Song, vũ khí hiện đại đổi mới từng ngày, ngày
càng phát triển theo hướng tinh vi, tầm xa và thông minh hơn. Ngòai ra,
sự phát triển kĩ thuật trong phương diện vận chuyển hàng hải cùng những
tiến bộ kĩ thuật trong các phương diện khác không thể không có sự ảnh
hưởng lớn đến qui chuẩn 3 hải lí, vì thế thuyết 3 hải lí đã lỗi thời từ
lâu. (2) Do tình trạng bờ biển cùng các lọai lợi ích của từng nước
không giống nhau, cho nên đồng thời tồn tại với giới hạn độ rộng lãnh
hải 3 hải lí khi ấy còn có mấy lọai sau: Thực hành độ rộng lãnh hải 3
hải lí ở các nước như Đan Mạch…; thực hành độ rộng lãnh hải 6 hải lí ở
các nước như Hi Lạp…; thực hành độ rộng lãnh hải 9 hải lí ở các nước như
Mêhicô…; thực hành độ rộng lãnh hải 12 hải lí của các nước như Liên
Xô…; thực hành độ rộng lãnh hải 15 hải lí ởt các nước như Êcuađo…;
thực hành độ rộng lãnh hải 200 hải lí ở các nước như Xanvađo… Qua đây có
thể thấy, độ rộng lãnh hải ở các nước hết sức thiếu thống nhất, độ rộng
3 hải lí chỉ là một lọai chủ trương của các cường quốc biển, không thể
lấy đó để phủ nhận hoặc phản đối tính hợp pháp của các độ rộng lãnh hải
trên 3 hải lí. (3) Sau khi Đại chiến thế giới II kết thúc, các nước
mới nổi giành được độc lập dân tộc thường chủ trương lãnh hải rộng hơn,
nhằm đạt mục đích bảo vệ an ninh của nước mình, bảo về nguồn tài nguyên
biển, phát triển nền kinh tế cho nước mình. Trước tình tình ấy, số nước
chủ trương lãnh hải 3 hải lí đã dần dần giảm bớt, còn số nước chủ trương
12 hải lí lại đang tăng lên. Tính đến thời điểm TQ công bố “Tuyên bố
lãnh hải” năm 1958, đã có 15 nước trêb thế giới tuyên bố 12 hải lí như
Liên Xô, Inđônêxia…, vì thế chính phủ nước ta dĩ nhiên cũng có quyền lợi
và căn cứ đầy đủ để qui định độ rộng lãnh hải cho mình là 12 hải lí.
Việc các nước Mĩ, Anh vẫn giữ nguyên độ
rộng lãnh hải 3 hải lí chật hẹp thực chất là sự phản ánh của chính sách
thực dân cũ. Đa số các nước giữ nguyên độ rộng lãnh hải 3 hải lí trên
thế giới khi ấy đều là những cường quốc hải quân có lực lượng hải quân
hùng hậu, từng tiến hành những họat động rộng lớn trên biển, địa bàn của
những cường quốc biển này nguời khác không thể tới và cũng không dám
tới, còn địa bàn của người khác thì các hạm đội của họ lại muốn tới lúc
nào cũng được. Ngòai ra, họ có được lợi ích trên biển đã có, nên cần
phải duy trì hết mức có thể độ rộng lãnh hải hạn hẹp nhằm bảo đảm giữ
những vùng biển cả lớn nhất làm nơi cho tàu tuần tiễu trên biển của
mình. Vì thế, việc Mĩ, Anh phản đối các nước khác mở rộng độ rộng lãnh
hải tuyệt đối không hề xuất phát từ điều gọi là lợi ích vận chuyển quốc
tế, mà là có mưu đồ tiếp cận ở hạn độ lớn nhất với bờ biển của nước
khác, cướp đọat tài nguyên thiên nhiên dưới nước của những nước này,
tiến hành khiêu khích quân sự cùng những hành động đối địch khác. Nước
Mĩ khi ấy liên tục điều các quân hạm và máy bay xâm nhập lãnh hải và
vùng trời lãnh hải của TQ, tiến hành chiến tranh khiêu khích và mở rộng
phạm vi xâm lược, chính là họ đã dùng tôn độ rộng lãnh hải 3 hải lí làm
sự chú giải tốt nhất cho luật vàng.
Thứ hai, về vấn đề đường căn bản lãnh hải.
Để định rõ phạm vi lãnh hải, thường phải
xác định một đường khởi điểm để đo độ rộng lãnh hải, tức đường căn bản
lãnh hải (cũng chính là giới hạn trong của độ rộng lãnh hải). Đường căn
bản lãnh hải đo hướng vào đất liền là nội hải của quốc gia, còn đường
căn bản lãnh hải đo hướng ra biển là vùng biển. Đường căn bản lãnh hải
có đường căn bản bình thường và đường căn bản trực tuyến. Hai phương
pháp này phản ánh sự khác biệt về tình trạng địa lí bờ biển: Nếu bờ
biển có phân giới bỉen và đất liên rõ, đường bờ biển tương đối bằng
phẳng, thì thường áp dụng phương pháp đường căn bản bình thường, tức lấy
đường đáy nước làm đường căn bản. Nếu bờ biển quá khúc khủyu, ven bờ
lại có nhiều đảo thì thường dùng cách lựa chọn một vào điểm căn bản trên
đất liền ven biển và trên các đảo, cứ từng 2 điểm căn bản lại vạch
thành từng đường trực tuyến, nối các đường trực tuyến này lại sẽ tạo
thành đường căn bản, đó cũng chính là phương pháp đường căn bản trực
tuyến. Bản “Tuyên bố lãnh hải” của nước ta năm 1958 tuyên bố
không dùng đường đáy nước (tức đường căn bản bình thường) của TQ làm
đường khởi điểm, mà áp dụng phương pháp đường căn bản trực tuyến: “Các
đường thẳng nối liền mỗi điểm căn bản của bờ biển trên đất liền và các
đảo ngoại biên ngoài khơi được xem là các đường căn bản của lãnh hải dọc
theo đất liền Trung Quốc và các đảo ngoài khơi, phần biển 12 hải lý
tính từ các đường căn bản là lãnh hải của TQ”. Phương pháp đường căn bản
trực tuyến này phù hợp với tình trạng thực tế bờ biển gập ghềnh khúc
khủyu, nhiều đảo ngòai khơi của TQ là hết sức hợp lí.
Do điều kiện địa lí của từng quốc gia
không giống nhau, không thể định ra một phương pháp tính tóan thống nhất
để dùng cho tất cả mọi quốc gia, cho nên mỗi quốc gia cũng có thể quyết
định phương pháp tính tóan cho mình giống như khi quyết định độ rộng
lãnh hải. Chúng ta áp dụng phương pháp đường căn bản trực tuyến không
chỉ thừa hành một cách hợp lí chủ quyền không thể tước đọat của mình, mà
còn phù hợp với cả thực tiễn quốc tế và luật quốc tế. Ngay từ năm 1812,
Na Uy đã xem xét đến tình trạng bờ biển đặc biệt khúc khủyu của nước
mình, đã xác nhận luôn phương pháp tính này này trong “Thông báo Hòang
gia”, đồng thời năm 1935, trong Nghị định Hòang gia, quốc vương đã áp
dụng phương pháp đo này để xac định phạm vi vùng cá của Na Uy. Do vùng
biển bao quanh đường căn bản trực tuyến là vùng dánh cá trước đó của
Anh, cho nên Anh đã ra sức phản đối phương pháp tính này. Sau đó, hai
nước đã đưa tranh chấp ra Tòa án quốc tế, nưm 1951 Tòa án quốc tế phán
quyết phương pháp họach định vùng đánh bắt cá của Na Uy là không vi phạm
luật quốc tế, điều này đã xác nhận tính hợp pháp của phương pháp đường
căn bản trực tuyến. Kể từ đó, các nước Aixơlen, Inđônêxia… cũng lần lượt
áp dụng phương pháp tính này. Do phương pháp tính này tương đối thuận
tiện, hơn nữa lại được các nước áp dụng ngày càng nhiều hơn so với
phương pháp đường căn bản bình thường để mở rộng diện tích nội hải và
lãnh hải thuộc chủ quyền quản lí quốc gia. Năm 1958, bản “Công ước về
lãnh hải và vùng tiếp giáp” được thông qua tại Hội nghị biển lần thứ
nhất của Liên Hợp Quốc đã khẳng định phương pháp tính này dưới hình thức
điều ước quốc tế: Gặp phải những chỗ sâu thụt lồi lõm ở đường bờ biển
hoặc những bờ biển sát đảo, thì khi vạch đường căn bản làm điểm khởi đầu
tính độ rộng lãnh hải có thể áp dụng phương pháp các điểm thỏa đáng nối
liền các đường căn bản trực tuyến. Dĩ nhiên TQ cũng có thể căn cứ theo
nhu cầu và diện mạo địa lí ven biển của mình để sử dụng phương pháp
đường căn bản trực tuyến để họach định độ rộng lãnh hải cho mình.
Thứ ba, về vấn đề nội hải của TQ.
Nội hải còn gọi là nội thủy, chỉ vùng
biển nằm bên trong đường căn bản lãnh hải của một nước, cũng giống như
lãnh thổ trên đât liền, nội hải là một bộ phận câu thành của các nước
ven biển, có địa vị luật pháp tương đòng với lãnh thổ đất liền. “Tuyên
bố lãnh hải” của nước ta năm 1958 qui định: “Vùng biển nằm bên trong
đường căn bản, bao gồm vịnh Bột Hải, eo biển Quỳnh Châu, đều là nội hải
của TQ. Các đảo nằm bên trong đường căn bản, bao gồm các đảo Đông Dẫn,
đảo Cao Đăng, đảo Mã Tổ Liệt, đảo Bạch Khuyển Liệt, đảo Chim, đảo Đại
Tiểu Kim Môn, đảo Đại Đảm, đảo Nhị Đảm, đảo Động Đính, đều là đảo nội
hải của TQ.” [5] Ở đây có hai vấn đề cần thuyết minh rõ:
Về vấn đề vịnh Bột Hải: (1) Luật quốc
tế cho rằng các vịnh biển mà bờ biển thuộc lãnh thổ của một nước có thể
được coi là nội hải của nước ven biển, như bản “Công ước về lãnh hải và
vùng tiếp giáp” được thông qua tại Hội nghị biển lần thứ nhất của Liên
Hợp Quốc năm 1958 qui định: Nếu độ rộng cửa vịnh của vịnh biển không quá
24 hải lí, thì vùng biển được đường phong bế cửa vịnh bao quanh là nội
hải; nếu độ rộng cửa vịnh quá 24 hải lí, thì vùng biển được đường căn
bản trực tuyến bao quanh rộng 24 hải lí trong vịnh mới là nội hải, song
qui định này không phù hợp với những “vịnh mang tính lịch sử”. (2)
Vịnh biển mang tính lịch sử là chỉ những vịnh biển mà bờ biển thuộc về
một nước, nước ven biển ấy thừa hành chủ quyền lâu dài với vịnh biển
này, đồng thời được các nước khác chấp thuận hoặc mặc nhiên công nhận,
bất kể độ rộng cửa vịnh đó có quá 24 hải lí hay không cũng đều được coi
là nội hải của các nước ven biển, như năm 1957 Liên Xô tuyên bố vịnh Đại
Pite (Большой Питер) là vịnh biển mang tính lịch sử, độ rộng cửa vịnh
tới 110 hải lí. Vịnh Bột Hải chính là vịnh biển mang tính lịch sử của
TQ, điều này có thể chứng minh bằng một sự thực lịch sử: Năm 1864, khi
nước Phổ đánh nhau với Đan Mạch ở Châu Âu, công sứ Phổ là Von Rehfues đã
đáp quân hạm bắt 3 thương thuyền của Đan Mạch tại vịnh Bột Hải. Khi
ấy, triều nhà Thanh cho rằng sự việc này xảy ra ở “nội dương do TQ trực
tiếp quản lí” (tức nội hải của TQ), “không phải là mặt biển công cộng
của các nước”, “là tước đọat lộ liễu chủ quyền của TQ”, đồng thời dẫn
chứng luật quốc tế khi ấy đã dịch ra tiếng Trung để đưa ra kháng nghị,
đây “không thuộc trách nhiệm của Đan Mạch, mà thực ra là TQ bảo vệ quyền
lợi của mình”. Trước sự uy híếp của bản kháng nghị lấy luật quốc tế làm
nguyên tắc cùng việc triều đình nhà Thanh không chịu tiếp đãi công sứ
Đan Mạch, Von Rehfues đã gửi công hàm “Tự nhận tội tại nước Phổ”, rồi
phóng thích 3 thương thuyền của Đan Mạch. [6] Sự việc này đã thuyết minh
một cách đầy đủ vịnh Bột Hải từ xưa đến nay là thuộc chủ quyền của nước
ta, chịu sự điều khiển và quản lí hữu hiệu của chính phủ TQ, từ lâu đã
được công nhận là nội hải của TQ. (3) Xét từ đặc điểm địa lí của vịnh
Bột Hải, cửa vịnh của nó tuy tới 45 hải lí, nhưng cửa vịnh lại có một
lọat đảo sắp xếp thành quần đảo đền đảo…, tạo thành 8 cửa vào, một cửa
vịnh trong số đó cung rộng không quá 22,5 hải lí, trong vòng 24 hải lí,
ngay cả có căn cứ theo qui định về đường phong bế 24 hải lí trong “Công
ước về lãnh hải và vùng tiếp giáp” được thông qua tại Hội nghị biển lần
thứ nhất của Liên Hợp Quốc năm 1958, toàn bộ vùng nước vịnh Bột Hải cũng
cần được coi là nội hải của nước ta. Ngoài ra, nước ta áp dụng phương
pháp đường căn bản trực tuyến, dùng những đảo này làm điểm căn bản để
hoạch định đường căn bản trực tuyến cũng có nghĩa là hoạch định luôn
vịnh Bột Hải là nội hải của nước ta, vì thế bất luận là xét về mặt luật
pháp, về mặt lịch sử hay về mặt địa lí, vịnh Bột Hải cũng vẫn là nội hải
của nước ta.
Về vấn đề eo biển Quỳnh Châu: (1) Xét từ
mối quan hệ giữa các vùng biển eo biển với các nước ven biển, eo biển
được chia thành các loại eo biển nội hải, eo biển lãnh hải và eo biển
phi lãnh hải. Eo biển nội hải chỉ eo biển có hai bờ cùng thuộc về lãnh
thổ đất liền của một nước, đồng thời nằm vào bên trong đường căn bản
lãnh hải của nước ấy. Eo biển nội hải, cũng giống như các vùng biển khác
nằm bên trong đường căn bản, là nội thủy của một nước, nước ấy có quyền
quản lí và quyền chi phối độc quyền đối với nó, eo biển Quỳnh Châu
chính là thuộc loại eo biển nội hải như vậy. (2) Eo biển Quỳnh Châu về
mặt lịch sử luôn nằm dưới chủ quyền quản lí của Trung Quốc và trở
thành một bộ phận cấu thành không thể chia cắt của lãnh thổ Trung Quốc,
hơn nữa quyền quản lí này xưa nay chưa từng gây tranh cãi. Sau khi nước
Trung Quốc mới được thành lập, eo biển Quỳnh Châu luôn được quản lí với
tư cách là eo biển nội hải, trong “Tuyên bố lãnh hải” năm 1958 đề cập
đến eo biển này chỉ là muốn nhắc lại một sự thật: Với tư cách là một
đường thủy hẹp (rộng khoảng 9,8-19 hải lí) có hai bờ hoàn toàn thuộc về
lãnh thổ Trung Quốc, eo biển Quỳnh Châu là đường thủy thuận tiện của nội
hải Trung Quốc, Trung Quốc có quyền cấm tàu thuyền nước ngoài, đặc biệt
là tàu quân sự nước ngoài đi qua . Nhưng khi ấy một số cường quốc biển
lại thường viện dẫn phán quyết của Toà án quốc tế năm 1949 đối với “Corfu
Channel Incident” để làm căn cứ luật pháp cho các tàu quân sự có quyền
đi qua eo biển Quỳnh Châu, điều này là hết sức vô căn cứ. Eo biển Corfu
là eo biển nằm giữa Anbani và Hi Lạp được sử dụng làm eo biển vận chuyển
hàng hải quốc tế, năm 1946, quân hạm Anh khi đi qua bờ phía Anbani đã
bị phía Anbani cho là chưa được sự phê chuẩn trước, vì thế đã bắn đạn
pháo vào quân hạm Anh. Sau sự việc này, hai nước đã đệ trình tranh chấp
lên cho Tòa án quốc tế phán quyết, năm 1949, trong bản phán quyết của
mình, Tòa án quốc tế đã cho rằng vào thời bình, các nước có quyền đưa
tàu quân sự của mình đi qua không phạm tội các eo biển được dùng làm
đường vận chuyển hàng hải quốc tế ở giữa hai vùng biển mà không cần phải
được phê chuẩn trước. Qua đây có thể thấy, eo biển Corfu là eo biển
được dùng làm đường vận chuyển hàng hải quốc tế nối liền vùng biển giữa
hai quốc gia, còn cả hai bờ của eo biển Quỳnh Châu thì đều thuộc về
Trung Quốc, đồng thời nằm bên trong đường căn bản lãnh hải, thuộc về nội
hải, địa vị pháp luật của cả hai bờ là như nhau, không thể đánh đồng
làm một. Ngoài ra, vị trí của eo biển Quỳnh Châu không tạo thành yếu lộ
hoặc đường thông duy nhất cho giao thông trên biển quốc tế, phía ngoài
eo biển có đường hàng hải cũng thuận tiện về hàng hải và đặc điểm thủy
văn, vì thế, eo biển này về bất cứ ý nghĩa nào cũng đều không thể tạo
thành eo biển được dùng làm đường vận chuyển hàng hải quốc tế. (3) Để
chăm lo cho sự thuận lợi về vận chuyển hàng hải của đất nước, đồng thời
lại phải bảo đảm được sự an toàn về mặt quốc phòng, Trung Quốc cho phép
tàu buôn nước ngoài được đi qua eo biển theo những điều kiện và sự quản
lí nhất định. Tháng 6 năm 1964, Quốc vụ viện đã công bố “Điều lệ về quản
lí tàu thuyền phi quân dụng có quốc tịch nước ngoài được đi qua eo biển
Quỳnh Châu”, nhấn mạnh “căn cứ theo Tuyên bố về lãnh hải của chính phủ
nước CHND Trung Hoa, eo biển Quỳnh Châu là nội hải của Trung Quốc, tất
cả mọi tàu thuyền quân dụng có quốc tịch nước ngoài đều không được đi
qua. Tất cả mọi tàu thuyền quân dụng có quốc tịch nước ngoài nếu như cần
đi qua, đều buộc phải xin phép theo qui định trong bản Điều lệ này.”
[5] (pp. 89～90) Qui định này đã có tác dụng tích cực trong việc bảo vệ
chủ quyền nội hải, củng cố quốc phòng, phát triển buôn bán quốc tế của
nước ta.
Thứ tư, về vấn đề qua lại lãnh hải.
Tàu thuyền nước ngoài không có quyền đi
vào nội hải của một nước, tàu thuyền nước ngoài được hưởng quyền đi qua
không phạm tội ở cả trong và ngoài lãnh hải.
“Tuyên bố lãnh hải” năm 1958 của nước ta qui định: “Tất cả các máy bay
và tàu quân dụng của nước ngoài, chưa được phép của chính phủ nước CHND
Trung Hoa, đều không được đi vào lãnh hải và vùng trời lãnh hải của
Trung Quốc. Bất cứ tàu thuyền nước ngoài nào đi vào vùng lãnh hải của
Trung Quốc cũng đều phải tuân thủ các pháp lệnh có liên quan của chính
phủ nước CHND Trung Hoa”. ”[5] (pp. 1～2) cũng có nghĩa
là Trung Quốc thừa nhận và tôn trọng qui định về đi qua không phạm tội
trong lãnh hải của Luật biển quốc tế, nhưng phải ứng xử khác nhau tùy
theo tính chất không giống nhau của tàu quân sự và tàu buôn.
Vì lợi ích của vận chuyển hàng hải quốc
tế, các tàu buôn nước ngoài có thể tự do đi qua không phạm tội lãnh hải
của Trung Quốc theo thông lệ Luật quốc tế, đi qua không phạm tội chỉ
việc tàu buôn nước ngoài, với điều kiện không gây tổn hại đến hòa bình,
an ninh và trật tự của các nước ven biển, đồng thời tuân thủ các mọi
luật pháp và qui định có liên quan, có quyền tiếp tục dừng lại để đi qua
thật nhanh lãnh hải của một nước, mà không cần phải được sự chấp thuận
của nước ấy.
Việc đi lại của tàu quân sự không hề là
cần thiết cho vận chuyển hàng hải vì sự nghiệp hòa bình nói chung, cho
nên, các tàu quân sự đi qua lãnh hải không phạm tội không hề là đòi hỏi
cho “lợi ích chung” của sự giao lưu quốc tế. Nhưng tàu quân sự Mĩ khi ấy
lại tự động xâm nhập vào lãnh hải nước ta dưới sự che đậy của điều gọi
là “quyền đi qua không phạm tội” giống như với tàu buôn, đồng thời tuyên
truyền một cách lừa bịp rằng “quyền đi qua không phạm tội” phù hợp với
cả tàu quân sự. Thực ra luận điệu này là hết sức sai lầm, là hùn sức cho
việc thực thi bá quyền trên biển của họ: (1) Tàu quân sự đi qua lãnh
hải gây hiểm họa tiềm tàng cho an ninh của các nước ven biển, không thể
đánh đồng với việc đi qua lãnh hải của tàu buôn thông thường, sao có thể
nói đến chuyện đi qua “không phạm tội”, vì thế, việc muốn cho các nước
có liên quan không có phản ứng trước việc có thể có những hạm đội nước
ngoài mang lòng thù địch đi qua ngoài khơi của mình là không công bằng,
ngay cả những tàu quân sự nước ngoài được một số nước cho phép đi qua
không phạm tội ở vùng lãnh hải của họ cũng là dựa trên sự nhân nhượng
quốc tế, không hề giống với thông lệ quốc tế của các tàu buôn đi qua
lãnh hải, nên không thể lấy việc tàu buôn được quyền đi qua lãnh hải
nước khác là lí do để biện giải cho quyền tàu quân sự được đi qua. (2)
Theo nguyến tắc chủ quyền quốc gia, nước bên bờ hoàn toàn có quyền
quyết định xem có cho phép tàu quân sự nước ngoài được đi vào lãnh hải
nước mình hay không. Thực tế, rất nhiều nước (như Bungari…) đã phản đối
quyền tàu quân quân sự được đi qua không phạm tội, mà chủ trương thực
hành chế độ phê chuẩn hoặc thông báo trước. (3) Xét từ góc độ luật
quốc tế, người ta thường cho rằng tàu quân sự đi qua lãnh hải cần phải
được sự chấp thuận trước của nước ven biển, như Hội nghị La Hay về pháp
điển hoá Luật quốc tế năm 1930 và Ủy ban Luật quốc tế năm 1956 đều nhấn
mạnh việc tàu quân quân sự nước ngoài đi qua lãnh hải phải được sự chấp
thuận hoặc thông báo trước của nước bên bờ, nhưng “Công ước về lãnh hải
và vùng tiếp giáp” được thông qua tại Hội nghị biển lần thứ nhất của
Liên Hợp Quốc năm 1958 thì lại qui định mù mờ rằng tất cả mọi tàu thuyền
đều có quyền đi qua không phạm tội ở các vùng lãnh hải. Một số quốc gia
cho rằng từ “tàu thuyền” bao gồm cả tàu thuyền quân dụng để ủng hộ cho
việc các tàu quân sự được hưởng quyền đi qua không phạm tội, một số quốc
gia khác thì cho rằng từ “tàu thuyền” chỉ chỉ tàu buôn, còn tàu thuyền
quan sự thì khi đi qua lãnh hải phải được sự chấp thuận trước của nước
bên bờ. Dĩ nhiên sự khác nhau trong các cách giải thích này chủ yếu là
trong nội bộ các nước đã kí kết, còn đối với các nước không kí kết là vô
hiệu, Trung Quốc không tham gia Hội nghị lần ấy. Hơn nữa, tham gia Hội
nghị biển lần thứ nhất năm 1958 lại là các cường quốc biển, phần lớn các
nước đang phát triển thuộc Thế giới thứ ba khi ấy lại chưa độc lập, vì
thế mà số các nước Á-Phi-Mĩ latinh tham gia Hội nghị lần này chưa được
một nửa. Trước tình hình ấy, qui định được đưa ra trong Hội nghị này đã
phản ánh lợi ích của các cường quốc biển, không thể đại diện được ý
kiến, nguyện vọng, yêu cầu và lợi ích của đại đa số các nước, và cũng
không nên mở rộng sự ràng buộc đối với các nước đang phát triển. Trong
số các nước kí kết có không ít nước (như Rumani…) tuyên bố bảo lưu qui
định này, cho nên không thể nói đó là một nguyên tắc luật quốc tế phổ
biến. Ngoài ra, Hội nghị lần này cũng thừa nhận tàu quân sự nước ngoài
phải tuân thủ mọi pháp lệnh và điều lệ có liên quan đến lãnh hải đã được
nước bên bờ chế định, đương nhiên những điều lệ này cũng có thể bao gồm
cả yêu cầu phải được sự cho phép trước. (4) “Tuyên bố lãnh hải” năm
1958 của nước ta qui địnhtàu quân sự nước ngoài phải được phép trước
thì mới được đi vào hoặc đi qua lãnh hải nước ta, qui định này vừa xem
xét đến nhu cầu an ninh quốc gia, lại vừa lưu ý đến cả mức độ có thể
tiếp nhận về mặt quốc tế, đồng thời cũng hoàn toàn phù hợp với luật quốc
tế và thực tiễn quốc tế, vì thế là tương đối phù hợp.
III. Đánh giá bản “Tuyên bố lãnh hải”
Thiết lập chế độ lãnh hải là biện pháp
tốt nhất để nhà nước thực thi được sự điều hành và quản lí một cách có
hiệu quả vùng biển duyên hải của mình, “Tuyên bố lãnh hải” của
Trung quốc năm 1958 được chế định căn cứ trên nguyên tắc chủ quyền quốc
gia, dựa trên nền tảng lí luận và thực tiễn quản lí lãnh hải của nước
ta và kết hợp với thực tiễn quốc tế, việc công bố nó đánh dấu sự thiết
lập bước đầu chế độ lãnh hải của nước Trung Quốc mới, có một ý nghĩa hết
sức quan trọng đối với việc bảo vệ chủ quyền lãnh hải thiêng liêng của
nước ta.
Bảo vệ chủ quyền lãnh hải của nước ta là
một nguyên tắc chủ yếu nhất, cơ bản nhất trong việc bảo vệ chủ quyền
quốc gia, đặc biệt được lãnh hải 12 (mới sửa lại, ban đầu là số 2)
hải lí là một đại chính sách có liên quan đến lợi ích căn bản của dân
tộc quốc gia. Một mặt, “Tuyên bố lãnh hải” lựa chọn chính giữa thời điểm
quân ta pháo kích vào Kim Môn để công bố là việc đã được xem xét cân
nhắc kĩ lưỡng, điều này là tỏ rõ cho thế giới biết rằng chiến sự xảy ra
bên trong đường lãnh hải của Trung Quốc khi ấy hoàn toàn là chuyện nội
bộ của Trung Quốc, tất cả các nước đều không có quyền can thiệp. Mặt
khác, khi tàu quân sự và máy bay quân dụng Mĩ lợi dụng chuyện Đài Loan …
liên tục xâm nhập vùng duyên hải Trung Quốc đểtiến hành các hoạt động
gây hấn, đe dọa nghiêm trọng đến an ninh nước ta, việc nước ta cho công
bố “Tuyên bố lãnh hải” lại càng hết sức đúng đắn, kịp thời, điều này
chứng tỏ nhân dân Trung Quốc quyết không cho phép bất kì hành vi nào có
mưu đồ can thiệp vào chủ quyền nước ta. Như ngày 7 tháng 9 năm 1958,
tàu Mĩ bắt đầu hộ tống cho tàu thuyền của Quốc Dân Đảng đến Kim Môn.
Người phát ngôn Bộ ngoại giao lần đầu tiên đã căn cứ vào nguyên tắc của
“Tuyên bố lãnh hải” để nghiêm khắc cảnh cáo tàu Mĩ xâm nhập lãnh hải
trung Quốc. Ngày 29 tháng 9 năm 1958, Bộ ngoại giao gửi công hàm cho Đại
biện lâm thời Anh tại Trung Quốc nhấn mạnh “Tuyên bố lãnh hải” của
Trung Quốc được áp dụng đối với với tất cả mọi máy bay, tàu thuyền và cá
nhân nước ngoài. “Tuyên bố lãnh hải” hoàn toàn phù hợp với lợi ích kinh
tế và quốc phòng của nước ta, phản ánh đúng đắn ý chí của nhân dân
Trung Quốc, đồng thời cũng phù hợp với thông lệ các nước và chuẩn tắc
của luật quốc tế, vì thế mà đã giành được sự ủng hộ nhiệt thành của dư
luận công tâm trên thế giới. Ngày 9 tháng 9 năm 1958, chính phủ Liên Xô
đã gửi công hàm cho chính phủ nước ta biểu thị hoàn toàn tôn trọng quyết
định về lãnh hải của nước ta, đồng thời “tuân thủ chặt chẽ giới hạn
lãnh hải của nước CHND Trung Hoa là 12 hải lí theo như qui định của
chính phủ nước CHND Trung Hoa”. [7] (p. 2340) Ngày 14 tháng 9 Thủ
tướng Việt Nam Phạm Văn Đồng cũng đã gửi công hàm cho Thủ tướng Chu Ân
Lai, trịnh trọng biểu thị chính phủ Việt Nam “thừa nhận và tán đồng”
với bản “Tuyên bố lãnh hải” của nước ta, đồng thời “tôn trọng quyết định
này”. [8] (p. 180)
Song do hạn chế bởi nhiều nhân tố mà
“Tuyên bố lãnh hải” năm 1958 chỉ là bản tuyên bố mang tính nguyên tắc,
vẫn thiếu đi những qui định cụ thể:
Thứ nhất, phạm vi lãnh hải cần phải đợi
để minh xác thêm. “Tuyên bố lãnh hải” tuy đã công bố độ rộng cùng phương
pháp hoạch định lãnh hải, nhưng các điểm căn bản của đường căn bản được
dùng để hoạch định lãnh hải vẫn chưa được xác định và công bố với bên
ngoài, từ đường căn bản lãnh hải của nước ta cho đến giới hạn vùng ngoài
lãnh hải vì thế cũng chưa được hoạch định và có công bố cuối cùng. Khi
ấy, chính quyền trung ương đã xem xét đến cuộc đấu tranh ở vùng biển
Đông Nam là rất phức tạp, nếu như vạch dấu cụ thể đường lãnh hải thì sẽ
lại trói buộc mất chân tay mình. Không công bố thì chúng ta sẽ có thể
tiến mà cũng có thể lùi khi xử lí các vấn đề cụ thể, sẽ linh hoạt thuận
tiện hơn nhiều về mặt chiến thuật và về mặt sách lược. Điều này khi ấy
là hoàn toàn cần thiết, nhưng đồng thời cũng đã để lại những vấn đề nhất
định. Sự thiếu chính xác về phạm vi cụ thể của lãnh hải gây bất lợi cho
việc phân biệt những phương tiện lưu thông trên biển và trên không, tất
nhiên sẽ ảnh hưởng đến sự thừa hành bình thường quyền quản lí lãnh hải
của nước ta., do giới hạn vùng ngoài lãnh hải nước ta chưa được công bố
với bên ngoài, nên thường trở thành cái cớ để các tàu thuyền vi phạm
nước ngoài chối bỏ trách nhiệm. Cho đến tháng 5 năm 1996, nước ta mới
chính thức công bố bản “Tuyên bố của chính phủ nước CHND Trung Hoa về
đường căn bản lãnh hải nước CHND Trung Hoa”, và cuối cùng đã xác định
được phạm vi cụ thể của lãnh hải.
Thứ hai, trong “Tuyên bố lãnh hải” không
công bố đồng thời vùng tiếp giáp lãnh hải, mà khu vực này lại là hết sức
quan trọng cả về bảo vệ an ninh biển quốc gia lẫn về bảo vệ lợi ích
biển của nước ta. Vùng tiếp giáp là vùng biển riêng biệt có độ rộng nhất
định tiếp liền lãnh hải của một nước, là vùng biển nhà nước thừa hành
chủ quyền. Ở trong vùng tiếp giáp này, các nước ven biển có thể ché định
ra các pháp lệnh và chế độ điều lệ để thừa hành một quyền quản lí riêng
biệt nào đó để bảo vệ nghề cá, quản lí hải quan, kiểm tra ngăn cấm buôn
lậu, bảo vệ sức khỏe cho nhân dân, quản lí di dân, và để bảo vệ cả nhu
cầu về an ninh. Qua đây có thể thấy, vùng tiếp giáp chủ yếu đóng vai trò
là “vùng đệm” hoặc “vùng kiểm tra”, loại trừ ra bên ngoài đất nước mọi
hành vi phạm pháp và bất lợi cho an ninh quốc gia, nhằm bù đắp cho sự
quản lí khó lòng đạt hiệu quả bởi độ rộng lãnh hải không đủ. Vì thế, ở
các nước đồng thời với việc định ra chế độ lãnh hải thường đều vạch luôn
cả vùng tiếp giáp một cách tương ứng để có thể quản lí lãnh hải cho tốt
hơn. Như tháng 7 năm 1956, Vênêxuêla trong Luật lãnh hải của mình ngoài
việc qui định lãnh hải 12 hải lí ra, còn qui định cả vùng tiếp giáp 15
hải lí, để quản lí mọi công việc về hải quan, y tế…; vùng tiếp giáp lần
đầu tiên được đưa vào trong “Công ước về lãnh hải và vùng tiếp giáp”
được thông qua tại Hội nghị biển lần thứ nhất của Liên Hợp Quốc năm
1958, cỏn nướac t thì cho đến năm 1992 mới đưa ra qui định rõ ràng về
vùng tiếp giáp lãnh hải.
Thứ ba, cả một thời gian rất dài sau khi
công bố bản “Tuyên bố lãnh hải” năm 1958 vẫn chưa đưa ra được những qui
định hoàn chỉnh, toàn diện về vấn đề quản lí trong vùng lãnh hải thông
qua hình thức lập pháp trong nước, để bản “Tuyên bố lãnh hải” được cụ
thể hóa về nguyên tắc. Những vấn đề chưa được qui định trong “Tuyên bố
lãnh hải”, như quyền sở hữu và quyền độc quyền tài nguyên thiên nhiên,
quyền độc quyền các nghiên cứu khoa học về biển, quyền quản lí bảo hộ và
bảo toàn môi trường biển, quyền quản lí tư pháp…, nước ta thường giải
quyết theo thông lệ quốc tế hoặc luật quốc tế, nhưng do chưa có khâu lập
pháp trong nước tương ứng mà khi thực hiện thường có những độ khó nhất
định, nhất là những mâu thuẫn trong các sự vụ có liên quan đến nước
ngoài lại càng nổi rõ. Như “Tuyên bố lãnh hải” sau khi công bố đôi lúc
vẫn phát sinh những hoạt động phạm pháp như tàu thuyền nước ngoài tùy
tiện dừng đỗ, xả thải bất hợp pháp, ngang nhiên đi vào vùng lãnh hải
nước ta đánh cá, dìm tàu, dìm các vật bất hợp pháp, buôn lậu vi phạm các
qui định hải quan của nước ta, trốn tránh sự giám sát hải quan, trốn
thuế… Những hành vi này đã xâm phạm chủ quyền lãnh hải và lợi ích biển
của Trung Quốc, song do thiếu các qui định luật pháp rõ ràng và những
thủ pháp chấp pháp cần thiết, các cơ quan hữu quan khó lòng mà đánh trả
hoặc xử lí được một cách kịp thời, hữu hiệu những hành vi phạm pháp ấy,
cuối cùng là chẳng được gì. Như với những tàu cá nước ngoài đánh bắt cá
phi pháp trong lãnh hải Trung Quốc, Trung Quốc thường chỉ thông qua chấp
pháp mà dùng tàu thuyền đuổi đi. Cho đến khi “Luật về lãnh hải và vùng
tiếp giáp của nước CHND Trung Hoa” được thông qua tháng 2 năm 1992, thì
mới thực hiện việc quản lí biển bằng luật pháp một cách thực sự.
Cho dù vì những nguyên nhân khác nhau,
“Tuyên bố lãnh hải” năm 1958 vẫn còn tồn tại một vài điểm đáng tiếc,
song nhìn chung chế độ lãnh hải do nước Trung Quốc mới xác lập về cơ bản
là thành công, những nguyên tắc cơ bản được qui định trong đó vè sau
đều được kế thừa trong “Luật về lãnh hải và vùng tiếp giáp của nước CHND
Trung Hoa”, đã phát huy tác dụng tích cực trong các phương diện bảo vệ
an ninh lãnh hải quốc gia, bảo vệ quyền lợi biển, phát triển giao thông
trên biển…
Thư mục tham khảo:
[1]《毛泽东选集》第2卷，人民出版社1991年版，第628页。
[2]王铁崖：《中外旧约章汇编》第1册，三联书店1982年版，第936页。
[3]程晓霞：《国际公法学习参考资料》，中央广播电视大学出版社1985年版，第177～179页。
[4]周忠海：《国际法学述评》，法律出版社2001年版，第298页。
[5]国家海洋局政策法规办公室：《中华人民共和国海洋法规选编》，海洋出版社2001年版，第1～2页。
[6]杨泽伟：《宏观国际法史》，武汉大学出版社2001年版，第425页。
[7]《中华人民共和国国史全鉴》编委会：《中华人民共和国国史全鉴》第2卷，团结出版社1996年版，第2338页。
[8]赵理海：《当代国际法问题》，中国法制出版社1993年版，第180页。
NGUYÊN VĂN TIẾNG TRUNG:
1958年《中华人民共和国政府关于领海的声明》研究
【内容提要】根据国家主权原则，在总结中国领海管理的理论与实践的基础上，结合国际实践
和公认的国际法原
则，1958年中国政府颁布了《中华人民共和国政府关于领海的声明》，标志着新中国领海制度的初步建立，这对捍卫中国领海主权、维护海洋利益、发展海上交
往、巩固海防等都具有重大的意义。
【摘 要 题】共和国史研究
【关 键 词】领海/领海宽度/领海基线/内海/无害通过权
【正 文】
领海是指沿海国的主权及于其陆地领土及其内水以外邻接的一带海域，它是国家领土在海中的延续，与国家领土的其他部分一样，沿岸国对领海内的一切人和物享有
完全的、排他的专属管辖权。中国濒临太平洋西岸，有权管辖和利用的邻近我国大陆和岛屿的海域十分广阔。为了有效行使领海主权和管辖权，保证国防安全，维护
海洋利益，根据国际实践和公认的国际法原则，1958年9月4日，第一届全国人民代表大会常务委员会第100次会议批准通过了《中华人民共和国政府关于领
海的声明》(以下简称《领海声明》)。
一、《领海声明》发表的历史与时代背景
1840年之后，在西方列强坚船利炮的攻击下，中国海洋门户洞开，沿岸航运权、港口管理权、内河航行权等海洋权益丧失殆尽：“帝国主义列强根据不平等条
约，控制了中国一切重要的通商口岸，……它们控制了中国的海关和对外贸易，控制了中国的交通事业(海上的、陆上的、内河的和空中的)。”[1]
面对西方列强的海上入侵，旧中国虽然对领海问题有所注意，但是并没有真正建立起独立的领海制度。如1899年清朝与墨西哥缔结的《友好通商条约》规定：
“彼此均以海岸去地3力克(即9海里)为水界，以退潮时为准”。这里的“水界”在一定程度上具有领海的意义，但它的目的是：“界内由本国海关章程切实施
行，并设法巡缉以杜走私、漏税”，[2]
这同现代意义上的领海有所不同。民国时期则照搬英、美等国的领海宽度和划法，规定中国领海范围为3海里，缉私里程(即毗连区)为12海里，领海范围自低潮
线(即正常基线)算起。这样狭窄的领海宽度实际上对中国不利，因为像中国这样贫穷落后的国家绝不会去侵犯一个强国的领海，而强国却可以肆无忌惮到中国近海
为所欲为。而且由于旧中国统治者腐败无能，连内河航行权都拱手让给了西方列强，以至于外国商船和军舰不仅可以自由地出入我国领海横行霸道，而且还可以在中
国内河长驱直入。旧中国有海无防、领海及毗连区形同虚设的状况给我们留下了惨痛的历史教训。
1949年新中国成立后高度重视领海主权，废除了近代不平等条约，在开发、利用、管理领海等方面进入了一个新的历史阶段，颁布了一系列涉及领海问题的规章
制度：(1)有关港口管理和港务监督问题，1954年发布了《海港管理暂行条例》；(2)有关船舶管理问题，1957年颁布了《对外国籍船舶进出港口管理
办法》；(3)有关海峡管理问题，1956年为保障渤海湾航行安全颁布了《关于商船通过老铁山水道的规定》；(4)有关海洋水产资源保护和渔政管理问
题，1955年发布了《关于渤海、黄海及东海机轮拖网渔业禁渔区的命令》；(5)有关海关管理问题，1951年颁布了《中华人民共和国暂行海关法》；
(6)有关沿海岛屿主权问题，1951年周恩来在《关于美英对日和约草案及旧金山会议的声明》中强调：“西沙群岛和南威岛正如整个南沙群岛及中沙群岛、东
沙群岛一样，向为中国领土”，因此，新中国在南威岛和西沙群岛拥有不可侵犯的主权。中国人民也决不容许美国政府长期侵占中国的领土台湾，“并在任何时候都
不放弃解放台湾和澎湖列岛的神圣责任。”1956年，我国外交部发言人在《关于南沙群岛主权问题的声明》中指出：“中国对于南沙群岛的合法主权，绝不容许
任何国家以任何借口和采取任何形式加以侵犯”。[3]
除了这些涉及领海问题的规章制度和声明外，当时一些专家学者也开始认真研究领海问题，如海商法专家魏文汉强调我们的领海宽度“应该在综合考虑我国沿海的具
体情况、国防与安全、人民福利等情况之后做出决定”，他认为中国应使用直线基线法来划定领海宽度，其宽度不应少于12海里。1957年12月，联合国第一
次海洋会议在日内瓦开幕前夕，《人民日报》刊登了一篇题为《领海主权与公海自由》的文章，批驳了美、英等国所主张的3海里领海宽度为国际法一般规范的谬
论，强调“绝大多数国家的实践表明，领海的宽度应由沿海国根据其历史习惯、经济利益和国家安全自己自由决定”。[4]
建国初期有关领海的管理措施和专家学者关于领海问题的研究成果为1958年我国《领海声明》的发表提供了一定的理论基础。
从现实直接原因来看，朝鲜战争爆发后美国决定以武力阻止中国大陆解放台湾，命令海军第七舰队开进台湾海峡。朝鲜战争结束后美国不但继续赖在台湾不走，而且
还不断地派军舰明目张胆地侵入厦门等沿海地区，并派海军战斗机侵入福建、广东等省的领海上空，扩大对我国的侵略范围。美国这种露骨的军事挑衅是对我国领海
主权的严重侵犯，对此，我国政府曾一再提出严重警告和谴责。可见，1958年中国发表《领海声明》主要是针对当时美国以武力非法霸占台湾、造成台湾海峡紧
张局势的，以进一步向全世界阐明新中国政府在领海问题上的态度和立场。另外，当时日本等国家的一些现代化渔船还经常到中国的渔场进行非法捕捞，中国政府虽
提出抗议，人家却闭起眼睛装聋作哑。由于没有法律依据，很难达到有力惩处的目的。
从国际上来看，一方面，当时一些国际会议制订了有关领海问题的法律文件，如1930年海牙国际法编纂会议拟订了关于《领海的法律地位》的报
告，1950～1956年国际法委员会草拟了海洋法公约草案，特别是1958年2～4月在日内瓦举行的联合国第一次海洋会议通过的《领海与毗连区公约》以
国际条约的形式确认了各国建立领海的权利，这为中国《领海声明》的发表提供了一定的国际法依据。另一方面，当时第三世界开展了扩大领海主权的斗
争，1947年首先由智利和秘鲁掀起了争取和维护200海里海洋权的斗争，接着哥斯达黎加、萨尔瓦多等国也相继提出了类似的要求，出现了向海洋扩大沿海国
主权和管辖权的历史潮流。1954年厄瓜多尔、墨西哥等国还采取了一系列保卫本国领海和渔业资源的强有力的实际措施，对于擅自闯入本国领海和管辖范围内的
海洋大国渔船坚决抗议、拘捕和罚款，这些都为中国《领海声明》的发表提供了宝贵的经验。
二、《领海声明》的主要内容
1958年的《领海声明》主要对新中国的领海制度作了如下几项基本规定：
第一，关于领海宽度问题。领海宽度是指从测算领海的基线起至其最外沿线之间的距离。对此，《领海声明》规定：“中华人民共和国的领海宽度为12海里
(涅)。这项规定适用于中华人民共和国的一切领土，包括中国大陆及其沿海岛屿，和同大陆及其沿海岛屿隔有公海的台湾及其周围各岛、澎湖列岛、东沙群岛、西
沙群岛、中沙群岛、南沙群岛以及其他属于中国的岛屿。”这项规定体现了国家主权，完全符合中国人民的利益，也是符合当时公认的国际法准则的。但是，当时某
些帝国主义国家把我国12海里的领海宽度说成是“不能接受的”，如美国拒不承认我国的《领海声明》，认为国际法只承认3海里领海，中国没有权利规定12海
里的领海宽度。英国也表示不承认3海里以上的领海，并照会我国政府对《领海声明》表示异议。美、英这种说法和做法是毫无道理的，是对中国主权的粗暴干涉。
任何国家都有权确定自己的领海宽度：(1)作为国家的一种主权行为，沿海国家所确定的领海宽度一旦宣布便立即生效，无需别国的承认，别国也无权提出释义，
这一主张实际上是基于这样一种观点：即国际法的主体主要是主权国家，任何人都不能对其主张加以限制。(2)一国的领海究竟应当多宽，当时各国之间并没有一
致的协议，长期以来国际法也没有关于领海宽度的统一规定，各国从来都是自主确定本国的领海宽度。(3)世界上各地区沿海的自然条件各不相同，国家的海域接
界情况是多种多样的，各国经济发展和国家安全的需要也互有差别，因此，要求所有国家都有相同的领海宽度就等于说所有国家的地理条件是相同的，这是极为荒谬
的。(4)沿海国有权在考虑历史、地理、经济、社会、国防等因素以及相邻国家的合法利益和国际航行的便利的基础上合理确定自己的领海宽度。
3海里并不像美、英所标榜的是领海宽度的唯一界限，也不是国际法普遍接受的规则。(1)历史上关于领海的宽度有各种各样的说法，如航程说、视力说、海上要
塞围墙说、大炮射程说等等，其中3海里领海宽度起源于大炮射程说。1703年，荷兰法学家宾刻舒克提出沿海国控制近海的宽度以大炮射程为限，当时大炮射程
约为3海里，因此，1782年意大利法学家加林亚尼建议以3海里作为领海的宽度。后来，英、美等国家根据这一思想相继实行了3海里的领海宽度。但是，现代
武器日新月异，越来越向精确、远程、智能化方向发展，另外，在海运方面技术的发展和其他方面的技术进步对3海里规则不能不产生重大影响，因此，3海里说早
已过时。(2)由于各国的海岸情况不一样以及各种利益不一致，所以，与当时3海里同时并存的领海宽度还有以下几种：丹麦等国实行4海里的领海宽度；希腊等
国实行6海里的领海宽度；墨西哥等国实行9海里的领海宽度；苏联等国实行12海里的领海宽度；厄瓜多尔等国实行15海里的领海宽度；萨尔瓦多等国实行
200海里的领海宽度。由此可见，各国的领海宽度极不统一，3海里领海宽度只是海洋大国的一种主张，不能以此来否定或反对超过3海里以上领海宽度的合法
性。(3)第二次世界大战结束之后，取得民族独立的新兴国家一般主张较宽阔的领海，以达到维护本国的安全、保护其海洋资源、发展本国经济的目的。在这种情
况下，主张3海里领海的国家逐渐减少，而主张12海里的国家在增加。到1958年中国发表《领海声明》时，世界上宣布12海里的国家有苏联、印度尼西亚等
15个国家，因此，我国政府也自然有充分的权利和根据规定自己的领海宽度为12海里。
美、英等国坚持狭窄的3海里领海宽度实质上是旧殖民主义政策的反映。当时世界上坚持3海里领海宽度的国家多数是拥有庞大的海军力量、广泛进行海上活动的海
洋强国，这些海洋强国的地盘别人没有能力去也不敢去，而别人的地盘它们的舰队却可以随便去。另外，它们有既得的海上利益，需要维持尽可能狭窄的领海以确保
最大的公海区域作为其海上舰船游弋的场所。因此，美、英反对它国扩展领海宽度绝不是从所谓国际航行的利益出发，而是企图最大限度地接近别国海岸，掠夺这些
国家水中的自然资源，进行军事挑衅以及其他敌对行动。当时美国连续不断地派遣军舰和军用飞机侵入中国领海和领海上空，进行战争挑衅和扩大侵略范围，正是它
们把3海里领海宽度奉为金科玉律的最好注解。
第二，关于领海基线问题。为了明确领海范围，一般要确定一条测算领海宽度的起始线，即领海基线(也就是领海宽度的内部界限)。基线向陆一侧是国家的内海，
基线向海一侧则为领海水域。领海基线有正常基线和直线基线，这两种划法反映了海岸地理情况的差异：在海陆分界明显、海岸线比较平直的海岸一般采用正常基线
法，即以低潮线作为基线。在海岸非常弯曲、沿岸又多岛屿的情况下一般采用在沿海大陆上和岛屿上各选定一些基点，在每两个基点间划出直线，连接这些直线构成
基线，也就是直线基线法。1958年我国的《领海声明》宣布不再以旧中国的低潮线(即正常基线)为起始线，而采用直线基线法：“中国大陆及其沿海岛屿的领
海以连接大陆岸上和沿海岸外缘岛屿上各基点之间的各直线为基线，从基线向外延伸12海里(涅)的水域是中国的领海。”这种直线基线法符合中国海岸线蜿蜒曲
折、沿海多岛屿的实际情况，是非常合理的。
由于每个国家的地理条件不同，不可能制定统一的计算方法适用于一切国家，所以同决定领海宽度一样每个国家也可以决定自己领海宽度的计算方法。我国采用直线
基线法不但是合理地行使自己不可剥夺的主权，而且也是符合国际实践和国际法的。早在1812年，挪威考虑到它的沿岸特别曲折，在“皇室公告”中就确认了这
种划法，并在1935年国王敕令中采用这种划法来确定挪威捕鱼区范围。由于直线基线围入的水域是英国过去的捕鱼区，因此，英国竭力反对这种划法。后来两国
将争议提交国际法院，1951年国际法院裁定挪威划定捕鱼区的方法不违反国际法，这就确认了直线基线法的合法性。此后，冰岛、印度尼西亚等国也相继采用了
这种划法。由于这种划法比较方便，而且能够比正常基线扩大国家主权管辖下的内海和领海面积而为越来越多的国家所采用。1958年联合国第一次海洋会议通过
的《领海和毗连区公约》以国际条约的形式肯定了这种划法：遇有海岸线凹入甚深或岛屿紧接海岸，在划定领海宽度起算的基线时可采取直线基线连接适当的各点的
方法。当然中国也可以根据自己的需要和沿海地理面貌使用直线基线法划定自己的领海宽度。
第三，关于中国内海问题。内海也叫内水，是指一国领海基线以内的水域，如同陆地领土一样，内海是沿海国领土的组成部分，其法律地位与陆地领土相同。
1958年我国的《领海声明》规定：“在基线以内的水域，包括渤海湾、琼州海峡在内，都是中国的内海。在基线以内的岛屿，包括东引岛、高登岛、马祖列岛、
白犬列岛、乌岛、大小金门岛、大担岛、二担岛、东碇岛在内，都是中国的内海岛屿。”[5] 这里有两个问题需要说明一下：
关于渤海湾问题：(1)国际法认为对于沿岸属于一国领土的海湾可在一定条件下作为沿岸国的内海，如1958年联合国第一次海洋会议通过的《领海和毗连区公
约》规定：如果海湾的湾口宽度不超过24海里，则湾口封闭线所包围的水域为内海；如果湾口宽度超过24海里，则湾内24海里的直线基线所包围的水域才是内
海，但此项规定不适用于“历史性海湾”。(2)历史性海湾是指那些海岸属于一国，沿岸国对该海湾长时期行使主权，并且其他国家对此表示同意或默认的海湾，
无论其湾口宽度是否超过24海里，都被视为沿岸国的内海，如苏联1957年宣布大彼得湾为历史性海湾，其湾口宽达110海里。渤海湾就属于中国的历史性海
湾，这可以用一个历史事实证明：1864年，当普鲁士与丹麦在欧洲作战的时候，普鲁士公使李福斯乘军舰在渤海湾内捕获了3艘丹麦商船。当时清朝认为这件事
发生在“中国专辖之内洋”(即中国内海)，“并非各国公共海面”，“系显夺中国之权”，并引证当时已译成中文的国际法提出抗议，这“非为丹国任其责，实为
中国保其权”。在以国际法原则为依据的抗议和清廷将不接待普鲁士公使的威胁下，普鲁士照会“自任咎在普国”，于是释放了3艘丹麦商船。[6]
这件事充分说明渤海湾自古以来就隶属于我国主权之下，受到中国政府的有效控制和管理，早已被公认为中国内海。(3)从渤海湾的地理特征来看，它的湾口虽然
宽达45海里，但湾口排列着庙岛群岛等一系列岛屿，形成了8个入口，其中最大的一处也不过22.5海里，在24海里以内，即使根据1958年联合国第一次
海洋会议通过的《领海和毗连区公
Boxitvn
Chuyện Hai Thiện làm nhà
Truyện ngắn
Đoàn hữu Hậu
Mấy hôm nay, trời oi bức lạ thường, không một tí gió, đến nỗi sợi tóc
rơi ra cũng nặng nề rơi xuống đất. Kinh nghiệm dân chài cho biết sắp có
mưa to gió lớn. Các ghe thuyền đánh cá tề tựu cập lên bãi cát, nơi mà
thường khi họ vẫn đậu. Chiếc ghe cũ kỹ chứa đựng năm con người của gia
đình Thiện không có cái ăn dự trữ. Người con trai cả tên Thiện, dắt đứa
em gái 12 tuổi tên Chân, lên bờ xem có ai thuê mướn gì để kiếm cái ăn.
 |
| ảnh minh họa |
Khoảng năm giờ chiều gió bắt đầu thổi mạnh, trời sẫm tối, mây đen cuồn
cuộn, sấm chớp nổ vang rền… Gió thổi la liệt các ngọn cây dừa, cuốn theo
những tấm lá của nhà bị tốc nóc… Mưa to như thác đổ … Hai Thiện nắm tay
em gái chạy vào cái miếu bên đường trú ẩn. Gió càng lúc càng mạnh, mưa
càng to. Chân ngồi co ro trong gốc miếu, run cầm cập, khóc:
- Anh ơi!… Ghe mình cũ quá… Ba má với con Út hổng biết có gì hông…Về đi anh ơi!…
- Không sao đâu… Bây giờ về không được đâu!
Tuy trấn an em như vậy, nhưng trong lòng Thiện xốn xang, rối bời. Anh có
linh cảm điều không may sẽ xảy ra cho gia đình. Hai anh em mệt mỏi, ngủ
thiếp đi lúc nào không hay.
Trời vừa tảng sáng, người ta đã bu nghẹt ở bãi cát. Xác của cha mẹ Thiện
sóng soài trên bãi, còn con Út không thấy chút dấu vết nào. Xung quanh
là những thứ vật dụng sinh hoạt và những tấm ván của những chiếc thuyền
bị sóng to đánh vở. Hai đứa trẻ nhào đến ôm xác mẹ cha kêu gào thảm
thiết, gọi tên Út vang trời
Dân làng chài không ai bảo ai, cùng nhau nhặt những mảnh ván, đóng thành
hòm, rồi mỗi người đóng góp vô một thứ cần thiết để mai táng và chôn
cất tử tế cặp vợ chồng xấu số .
Hai cái mộ vừa đắp xong, Hai Thiện rưng rưng nước mắt quỳ trước mặt mọi người:
- Anh em con cảm ơn các bà con cô bác thương tình đã chôn cất tử tế cho cha mẹ con!…Con nguyện ghi ơn suốt đời!
Nói xong hai anh em lạy lia lại lịa.
Thấy hai đứa trẻ khốn nạn bơ vơ dân làng xót thương, nhưng không ai dám
nhận về nuôi, vì ai cũng nghèo. Người ta vội quyên góp kẻ công người của
dựng cho hai anh em một cái chòi gần mộ mẹ cha để trú mưa tránh nắng.
Trong số những người giúp đỡ tích cực cho mình, Thiện chú ý đến một
người đàn ông có đôi mắt sáng tên là Đang. Anh lớn hơn Thiện khoảng năm,
sáu tuổi, có vẻ như là người đứng đầu của nhóm dân làng. Từ ngày ấy,
anh ta thỉnh thoảng ghé thăm và cho anh em Thiện quà. Khi thì vài lon
gạo, khi thì cái áo cũ…
Một đêm mưa tầm tã, nước dột lênh láng trong chòi, lạnh buốt thịt xương.
Hai Thiện ôm đứa em gái đang run cầm cập mà đầu vang vang suy nghĩ:
“Phải làm cho bằng đuợc căn nhà ngói ba gian”.
****
“Đùng đoành đoành”, nhiều tiếng súng nổ ở cuối làng, chiến sự ngày càng
diễn ra ác liệt , chính quyền Ngụy tăng cường bắt lính. Trai tráng trong
làng bị truy lùng, ruồng bắt, chạy tứ tán. Anh Đang, người Thiện kính
mến, thường hay ghé thăm đã bặt vô âm tín.
Vừa sáng sớm, Thiện vác cuốc lên vai định đi cuốc mướn, tên Trưởng ấp dẫn theo hai tên lính cầm súng lăm le, chặn lại:
- Mầy tên gì? mấy tuổi?
- Tui tên Thiện …mười sáu tuổi!…
Chìa tấm giấy trước mặt Thiện, hắn nói tiếp:
- Mầy đí lính quốc gia…Nè cầm một ngàn đồng nầy…tiền thưởng đó…Từ đây về sau tên mầy là Hoàng văn Giang , 18 tuổi … nhớ chưa?.
Rút ra tấm giấy và cây viết, hắn viết ba chữ thật to“ Hoàng văn Giang ” rồi đưa cho Thiện:
- Nè tên mầy đó. Tập viết cho rành nghen để mai mốt ký tên lãnh
lương!…Nghe rõ chưa!… Mai lên trụ sở hành chánh, có xe đưa đi. Mai mà
vắng mặt mầy là mầy tới số đó con!…
Nói xong hắn hất hàm hai tên lính rồi bỏ đi. Thiện ngơ ngác nhìn theo.
Hai Thiện nhìn cái chòi thấy không ổn, sợ khi mình đi rồi, em gái gặp
chuyện không may, liền đem tiền “bán thân” mua vật liệu dựng cho em căn
nhà nhỏ rông tám thước vuông, cùng với một số vật dụng nấu ăn. Xong đâu
đấy, anh gạt nước mắt vác ba lô lên vai, ra đi.
Ba tháng sau, vừa có lệnh lên đuờng ra mặt trận, Thiện vội trốn về nhà .
Làm sao Thiện có thể hiến thân mình cho cái gọi là “quốc gia “ ấy được.
Năm sau, Trưởng ấp lại đến chòi. đưa cho anh tấm giấy viết ba chữ lớn ”
Trần văn Xảo” : “ Đây là tên mới của mầy …tập viết đi …Tiền nè … Mai lên
trụ sở tập trung” . Trước sau anh ta “bán mình” ba lần và lần nào thì
cũng một vài tháng là lót tót trở về . Tiền bán mình lần thứ hai Thiện
dùng để trả tiền đất nền nhà, tiền bán mình lần thứ ba thì dùng để trả
tiền mộ địa cho mẹ cha.
Một đêm tối trời,Thiện vừa mò đến bên vách chòi em gái, thì nghe tiếng
hai người con gái nói chuyện. Anh kề tai vào vách lắng nghe .
Tiếng cô em thao thao kể về người anh kính mến của mình…Nào là anh tôi
rất đẹp trai…hiền lành, nhân hậu…Không kiềm nổi xúc động, mừng vui,
Thiện buộc miệng kêu lên : “ Chân ơi ! Anh về nè ! ”. Cô em nghe tiếng
anh trai, mừng quýnh vừa tốc dậy vừa kêu: ” Đó anh tui về đó !…”. Rồi mở
cửa chạy ra, ôm choàng lấy anh, hai tay đấm vào lưng anh thình thịch.
Hai anh em ôm nhau mừng mừng tủi tủi. Đếm ấy trong căn chòi chật chội
bỗng ấm cúng hẳn lên. Cô em kể cho anh nghe về việc ở nhà quen cô gái mù
chạng tuổi, ăn xin ,mồi côi cha mẹ từ thuở nhỏ… Cả hai giống nhau về
hòan cảnh, thân phận nên kết làm bạn, rồi Chân rủ về nhà ở cho vui.
Thiện nghe qua mừng lắm và bảo cô gái cứ ở lại đây, đừng ngại ngùng gì.
Họ nói chuyện đến hơn nửa đêm mới nghỉ .
Sáng ra như thường lệ, cô gái mù cầm gậy ra đi. Thiện thấy vậy ngăn lại :
- Cô ở nhà đi…Không phải đi xin nữa !… tui sẽ lo cho cô !
- Nhưng em không muốn làm phiền anh chị !
- Mà sẽ làm phiền người khác !…cô không phải đi đâu nữa!…
Ngày qua ngày , rễ bén duyên sâu, một hôm Thiện bảo cô không cầm gậy mà
hãy vịn vào vai anh . Thế rồi ngày lặi ngày qua họ thành vợ chồng với
nhau hồi nào không hay. Sau đó cô vợ mù sanh cho Thiện đứa con trai bụ
bẩm, kháu khỉnh, không thua bất kỳ con cái nhà ai ở xứ sở nầy.
****
Một ngày, từng đoàn người trong làng lũ lượt cầm băng rôn, khẩu hiệu
diễu hành hô vang “ Việt Nam độc lập muôn năm !…” . Trong số những người
hân hoan đón mừng, có anh em Thiện. Anh nghe người ta nói với nhau rằng
miền Nam được giải phóng, mọi người sẽ được tự do … Ai cũng được giàu
có… Chưa biết thực hư ra sao, nhưng đối với Thiện điều chắc chắn là sẽ
không có chuyện bán mình đi lính thuê như trước nữa.
Chính quyền cách mạng chia ruộng đất cho những ai không có đất; trong đó
có vợ chồng, anh em nhà Thiện. Anh mừng lắm và tin tưởng một cách chắc
mẽm rằng căn nhà ngói ba gian mà mình mơ ước từ lâu sẽ thành hiện thực .
Một người nghèo khổ đã vùng dậy, lại lấy việc dựng nhà làm mục tiêu
phấn đấu thì quả là một việc tất nhiên hoàn toàn hợp lý .
Được ruộng đất, cả nhà Thiện cật lực làm ăn và thực hiện chính sách “triệt để tiết kiệm”.
Từ sáng tinh mơ, họ đã kéo nhau ra đồng. Vợ anh tuy mù nhưng không kém
cô em bất cứ việc gì. Ra ruộng, sau khi cho con bú, chị để đứa bé ngủ
trên bờ ruộng, rồi theo chổ chỉ của chồng, chị cuốc từng mãng đất to. Cứ
theo hướng đó mà làm hoài tới, cho tới khi chồng bảo sang hướng khác...
Cô em vất vả lắm mới cuốc theo kịp chị. Họ dùng dụng cụ đơn giản nhất
để lao động chí chết, giành giật từng hạt thóc. Dùng phương thức kinh
doanh nguyên thủy nhất là tích cóp từng đồng. Mỗi ngày họ kiếm đuợc rất
ít, nhưng họ hiểu được rằng những cái lớn lao nhất đều đựợc tích cóp từ
cái nhỏ nhất. Lúc không kiếm ra tiền, cả nhà quyết nhịn đói mà làm, mỗi
người, mỗi bữa bớt đi một chén cháo, coi bốn chén dư ra là lãi. Cả năm
nuôi gà mà không hề biết thịt gà ra sao, thậm chí trứng gà còn không
thèm rớ tới. Tất cả được đem đi bán lấy tiền, để mua vật liệu, khi thì
vài chục viên gạch, khi thì một bao xi măng. Mỗi khi rãnh rỗi, Thiện lại
nhớ cái nghề… hốt thuốc nam. Anh ra đồng, men theo các bờ ao bứt cỏ
mực, đào rễ tranh, hái lá thúi địt, ô rô , cóc kèn …tất cả đem phơi khô.
Hôm sau quãy qua các xóm lân cận, “xem mặt”, bốc thuốc. Không biết anh
học lóm cái nghề nầy ở đâu, nhưng rõ ràng cái nghề nầy rất hay. Vì ba
cái thứ ấy bệnh gì cũng uống được, không bệnh uống cũng không sao, chả
có chết thằng tây nào. Bệnh nhân nào thơm thảo trả tiền lấy tiền, trả
gạo lấy gạo, thậm chí đổi lấy cái áo rách cũng chơi luôn…
****
Cô Chân đã lên tuổi hai mươi ba, nhưng vẫn chưa chịu lấy chồng. Cô hiền
lành, thực thà, dáng vấp xinh đẹp lạ thường. Nhìn kỷ cô giống anh như
đúc, có điều cái mũi nhỏ hơn, môi mỏng hơn. Riêng chỉ việc ấy cũng đủ
thấy tạo hóa quả là vĩ đại đến dường nào. Việc nầy cũng đúng với ý
nguyện ông anh. Vì nếu lấy chồng thì nhà chẳng những mất đi một lao động
chính,mà còn bị địa phương cắt nhân khẩu, coi như mất toi một suất
ruộng… Trong Chân, luôn có tâm niệm sẽ giúp anh trai xây cho được căn
nhà. Cô làm sao có thể quên một đêm mưa gió bão bùng, ông anh nói như
hét rằng “ Phải làm nhà ngói ba gian !…”. Cô tự nguyện hiến dâng những
năm tháng tươi đẹp nhất của tuổi xuân cho ý nguyện của ông anh.
“Tích tiểu thành đại”, rồi thì gia đình Thiện cũng đã tích mót đủ vật
liệu để xây dựng căn nhà ngói ba gian. Bây giờ thì cô em gái đã 29 tuổi.
Theo gợi ý của ông anh , cô đồng ý lấy một anh chàng 30 tuổi ở làng
bên. Ông em rễ, cũng dạng nghèo rớt mồng tơi, phải nuôi ông bà gìa và cô
em gái tật nguyền do chiến tranh để lại. Biết cuộc sống chờ mình vẫn là
gian nan khổ ải, nhưng Chân không để tâm đến chuyện ấy.
Lo xong chuyện chồng con cho em gái, Thiện nằm vắt tay lên trán xem xét lại mình còn thiếu cái gì để dựng nhà:
- À ! chưa đủ tiền thuê thợ mộc… thợ nề, cơm nước !… Thôi thì đợi thêm năm nữa vậy !…
Mắt lim dim nhìn những tia nắng xuyên qua nóc nhà, anh cảm thấy nôn nóng
muốn làm ngay cái nhà ba gian . Bỗng có người bước vào báo có lệnh mời
anh lên trụ sở gặp Tập đoàn trưởng .
Vừa bước vào trụ sở anh nhận ra ngay người đang ngồi loáy hoáy viết cái
gì trên bàn, chính là anh Đang, người đã từng giúp đỡ anh lúc trước.
Thiện vừa khép nép bước vào, anh ta hất hàm nói ngay :
- Nghe nói anh đã dự trữ vật tư vật liệu xây dựng nhiều lắm phải hông
?!…Để làm gì !?… đầu cơ tích trữ à?…Hay để bán chợ đen, phá hoại thị
trường !?…
- Dạ!… Dạ chỉ có gạch ngói, cây cối để làm nhà!… Thiện vừa gãi đầu vừa nói.
- Muốn là tư sản hả?!… Chúng ta đang đánh đổ tư sản !…. Anh bỏ ngay tư
tưởng tư sản đó đi!…. Chính quyền cách mạng do giai cấp công nông lãnh
đạo !… là bảo vệ lợi ích cho giai cấp …Chúng ta xây dựng chủ nghĩa xã
hội. Mà muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội phải có con người xã hội chủ
nghĩa .
Ngừng một lát anh ta nói tiếp: “ Chúng ta xây dựng hoàn toàn là vì mọi
người, cho nên mọi người phải giúp đỡ việc xây dựng của chúng ta… Bất kỳ
sự tính toán cá nhân nào cũng không cần thiết. Tương lai cuộc sống của
mọi người sẽ mĩ mãn như nhau. Một chút của riêng nho nhỏ đáng thương có
đáng là gì, đóng góp nó cho sự nghiệp vĩ đại mới là hành động vinh
quang… Tui nói gì anh hiểu hông ?!…Ừ tốt !…Chẳng cần lo lắng gì hết, tất
cả sung công sử dụng, mọi người ai cũng như ai chẳng ai bị lừa dối cả!…
Thiện ngồi chết trân, thỉnh thoảng anh gật đầu .
****
Về tời nhà, Thiện nằm vắt chéo gìò trên giường tre, gác tay lên trán,
phì phà điếu thuốc, cố nhớ lại những gì Tập đoàn trưởng nói. Thiện không
rõ hết anh ấy nói gì, nhưng cảm thấy hay hay . Bỗng mắt anh vụt sáng
lên, rồi vỗ đùi nghe cái chát, rồi bật ngồi dậy, bước xuống đất chấp tay
sau đít đi đi lại lại trong căn nhà bốn thước…
Không ngờ lý luận của Tập đoàn trưởng được anh quán triệt một cách sâu
sắc. Không nghi ngờ gì nữa!…Đúng là xuất phát từ công tâm!…Thiện nói lép
nhép một mình , lòng thấy vui vẻ, nhẹ nhõm.
Anh đem chuyện nầy ra bàn với vợ. Vợ anh, cô gái mù năm xưa, nói cho
thật đúng thì cái tâm còn tốt hơn anh. Chị có thiết gì tới căn nhà ba,
bốn gian. Với chị, dẫu nhà có mấy gian đi nữa cũng chẳng có nghĩa lý gì.
Vì vậy, không những vật liệu định xây nhà mà nếu tập thể cần cái giường
tre xục xịch của hai vợ chồng, cô cũng sẳn sàng hiến dâng không tiếc.
Vài ngày sau, trong khi Thiện đang tính toán khiêng những thứ vật liệu
dành dụm ấy cho tập thể bằng cách nào, thì có lệnh gọi lên trụ sở Tập
đoàn trưởng để trả lời các câu hỏi :
- Quê hương bản quán ở đâu? Gia đình vốn thành phần gì?
- Ba lần đi lính ngụy , là những loại lính gì ? cải tạo chưa ?…
Thiện tối tăm mày mặt,tưởng đã tàn đời, hai chân như muốn sụm xuống. Ấp
úng ,ê a Thiện nói không đầu không đuôi, câu nghe được câu không. Nhưng
hình như tập đoàn trưởng không quan tâm đến các câu trả lời của anh.
Thiện không hiểu sao ông ta đổi ý chuyển đề tài mau chóng, khi nghe anh
nói là làm cách nào chuyển ba cái vật tư cho tập thể.
Các vật liệu xây nhà của Thiện được tập kết về một khu đất rộng rãi vốn
trước đây là đồn giặc. Và tại đây người ta cho xây dựng …chuồng bò thật
to thật dài cho hợp tác xã. Đàn bò được huy động từ bà con trong ấp, từ
nào giờ quen lối sống thả lan, giờ bị nhốt vào chuồng, chúng nó cắn phá
dữ dội để thoát ra. Không biết vì chuồng đẹp quá, hay bò chê chuồng
không đúng kiểu mẫu, mà chúng nó không chịu ở. Nhưng hể lùa nó ra gốc
cây bên cạnh là chúng nó lại nằm êm.
Ruộng Hợp tác xã năm nào cũng thất bát. Xã viên thờ ơ chẳng buồn ngó
tới. Thiếu người chăm sóc, ruộng nương, ao hồ cỏ dại thi nhau mọc um
tùm… Trong làng dân chúng lần lượt kéo nhau đi làm ăn nơi khác. Thiện,
một trong số ít nông dân vẫn kiên gan bám trụ , sống chết cùng tập
đoàn,cùng làng xóm, chiều chiều lùa bò hợp tác xã vào chuồng. Nhưng
Thiện vừa quay lưng đi, là chúng nó phá chuồng bứt dây niệt, kéo nhau ra
gốc cây.
Năm ấy tập đoàn lại tiếp tục thất mùa, một số người từ đầu quyết bám trụ, bây giờ lại có ý định ra đi…
*****
Chính sách đổi mới của Nhà Nước như luồng gió mát thổi vào lòng người
dân trong làng sau bao năm trời ngột ngạt. Dân làng hân hoan chời đợi
một cái gì tươi đẹp hơn, ngon lành hơn.
Tập đoàn trưởng tập họp bà con thông báo chủ trương chính sách mới:
-E hèm!…Bây giờ Đảng ta chủ trương đổi mới rồi !… Không phải làm như tui
đâu. Bà con hãy yên tâm làm ăn. Cứ tự do mà làm… Không có làm tập đoàn
nữa … Còn tui …tui sẽ …từ chức !...
Tiếng mọi người nhao nháo lên :” Ừ !… Từ đi …từ hắt cái chức của cha đi!…cha dỡ ẹt!…”
Thiện ngồi đấy,có chút bàng hoàng, nhưng hình như anh đang mỉm cười.
Bà con trong làng ra đi từ trước, nay lần lượt trở về.
Thiện được thông báo là sẽ có chính sách đền bù. Chính sách đền bù của
Chính phủ rất được lòng người. Nhưng người lấy sạch vật liệu làm nhà của
Thiện không phải là Nhà nước mà là tập thể. Cái tập thể ấy dĩ nhiên
cũng phải thi hành chính sách đền bù. Nhưng tập thể đã nghèo xác nghèo
xơ lấy đâu ra vật liệu đền bù…Thôi thì cũng không sao. Thiện lấy làm hài
lòng vì người lãnh đạo đã ân cần bảo rằng “đã thấy sai và quyết định
sửa sai…”
Cuối cùng hai bên bàn bạc, chiếu cố khó khăn của nhau, quyết định không
dỡ chuồng bò. Cứ để vậy ngăn làm ba gian cho gia đình Thiện làm nhà ở.
Các căn còn lại giao cho những người khác cũng thuộc dạng có “công đóng
góp vật liệu” vào đây như Thiện.
****
Chuồng bò, sau khi được dọn dẹp cũng trang hoàng như ai.. Gia đình Thiện
dọn về đây ở. Dẫu sao cũng ngon hơn căn nhà bốn thước của anh, từ hồi
đi lính thuê đến nay đã xiêu vẹo, mục nát. Thiện vịn vai đứa con trai
lên mới lên 10: ” Con ơi mau lớn lên cùng ba làm lại cái nhà nầy!…Mặc
sức mà làm…không ai cản nữa!…Đến đời con là ngon rồi đó!…”. Vợ anh hai
tay quờ quạng, bước nhiều bước đi mà chưa lần tới vách. Cô em gái sang
mừng nhà mới của anh nước mắt lưng tròng. Có lẽ họ quá vui sướng ./.
Đoàn Hữu Hậu,
