-Truyền thông xã hội vào thế kỷ 16: Cơn Sốt LutherThe Economist - Bần Cố Nông (danlambao) chuyển ngữ - Năm thế kỷ trước khi có Facebook và mùa xuân Ả Rập, phương tiện truyền thông xã hội đã hình thành nên phong trào Cải Cách.
Đó
là một câu chuyện quen thuộc được nghe: sau nhiều thập niên bất mãn âm
ỉ, một hình thức truyền thông mới cung cấp cho các đối thủ của một chế
độ độc tài một phương cách để bày tỏ quan điểm của họ, ghi nhận tình
đoàn kết và phối hợp hành động của họ. Thông điệp của những người biểu
tình lây lan nhanh chóng thông qua các mạng xã hội, làm cho nó không thể
nào ngăn chặn được và nêu rõ mức độ ủng hộ của công chúng đối với cuộc
cách mạng. Sự kết hợp từ những cải tiến của công nghệ xuất bản và mạng
xã hội là một chất xúc tác cho sự thay đổi xã hội nơi các nỗ lực trước
đây đã thất bại.
Đó
là những gì đã xảy ra trong phong trào Mùa Xuân Ả Rập. Đó cũng là những
gì đã xảy ra trong thời Cải Cách, gần 500 năm trước, khi Martin Luther
và các đồng minh của ông đã lấy phương tiện truyền thông mới thời bấy
giờ là những tờ rơi, cuốn sách nhỏ, các bản ballad và nhữnhg điêu khắc
gỗ, đã lưu hành thông qua các mạng lưới xã hội để thúc đẩy thông điệp
của họ về cải cách tôn giáo.
Các
học giả đã tranh luận về tầm quan trọng tương đối của các phương tiện
truyền thông in ấn, truyền khẩu và những hình ảnh trong các cuộc
mít-tinh hỗ trợ cho phong trào Cải Cách được nhiều người ủng hộ. Một số
người đã bênh vực cho vai trò chính yếu của in ấn, một công nghệ tương
đối mới vào thời điểm đó. Những người phản đối quan điểm này thì nhấn
mạnh tầm quan trọng của việc rao giảng và các hình thức khác của truyền
khẩu. Gần đây các nhà sử học đã nêu bật vai trò của các phương tiện
truyền thông như một phương tiện truyền tín hiệu xã hội và phối hợp quan
điểm công chúng trong công cuộc Cải Cách.
Bây
giờ internet cung cấp một cái nhìn mới về cuộc tranh luận kéo dài này,
cụ thể là yếu tố quan trọng không phải là máy in (đã được dùng từ những
năm 1450), nhưng mà là hệ thống chia sẻ thông tin rộng rãi của các
phương tiện truyền thông xã hội - những gì được gọi là "truyền thông xã
hội" hiện nay. Luther, giống như những người trong nhũng cuộc cách mạng Ả
Rập, nhan chóng nắm bắt được các tính năng động của các phương tiện
truyền thông mới này, và thấy làm thế nào để nó có thể truyền bá thông
điệp của mình.
Mubarak hôm nay và Leo X của 500 năm trước
Bài luận mới của Martin Luther
Sự
bắt đầu của phong trào Cải Cách chọn ngày mà Luther đã đóng "95 Luận đề
về sức mạnh và hiệu quả của sự ân xá" lên cửa nhà thờ ở Wittenberg vào
ngày 31 tháng 10 năm 1517. "95 Luận đề" này là những luận đề viết bằng
tiếng Latin mà ông muốn thảo luận (một phong tục hàn lâm lúc đó), trong
một cuộc tranh luận mở tại trường đại học. Luther, khi đó là một nhà
thần học vô danh và chủ chăn, đã giận dữ bởi hành vi của Johann Tetzel,
một tu sĩ Dòng Đa Minh, người đã bán sự "ân xá" để lấy tiền tài trợ cho
các dự án cưng của chủ mình, là Giáo hoàng Leo X. Dự án này là tái thiết
Vương Cung Thánh Đường Thánh Phêrô ở Rome. Tetzel đã đi rao: Hãy đưa
tiền của bạn cho tôi và bạn có thể được đảm bảo rằng những người thân
quá cố của bạn sẽ không bị mắc kẹt trong lò luyện ngục. Sự thương mại
hóa thô tục của học thuyết ân xá, gói gọn trong khẩu hiệu của Tetzel:
"Ngay từ lúc các đồng tiền trong két bạc rung vang, thì cũng là mùa xuân
của linh hồn ở lò luyện ngục". Điều này đối với Luther là "một sự lừa
đảo có thiện ý đến các tín hữu sùng đạo" và là một mần bệnh ràng ràng
cần phải được cải cách (loại trừ) rộng rãi. Ghim một bản danh sách các
vấn đề lên cửa nhà thờ, song song với bảng thông báo của truờngđại học,
là một cách chuẩn để loan báo một cuộc tranh luận công cộng.
Mặc
dù họ đã được viết bằng tiếng Latin, "95 Luận đề" ngay lập tức gây ra
một chấn động lớn, lần đầu tiên trong giới học thuật tại Wittenberg và
sau đó làn đi xa hơn. Trong tháng mười hai vào năm 1517 phiên bản in của
những luận đề này, dưới hình thức các tờ rơi và các trang khổ rộng,
xuất hiện đồng thời tại Leipzig, Nuremberg và Basel, ấn phí được các bạn
bè của Luther trả, những người mà ông đã gửi các bản sao cho. Bản dịch
Đức ngữ, ngôn ngữ được sử dụng rộng rãi trong công chúng hơn so với các
học giả và giáo sĩ nói tiếng Latin, được phát hành ngay sau đó và nhanh
chóng lan rộng ra khắp các vùng đất nói tiếng Đức. Friedrich Myconius,
một người bạn của Luther sau này đã viết rằng "chưa đầy 14 ngày trôi qua
mà các luận đề đã được biết đến trên toàn nước Đức và trong vòng bốn
tuần gần như tất cả Kitô Giáo đã quen thuộc với nó".
Sự
lây lan không chủ ý nhưng nhanh chóng của "95 Luận đề" báo cho Luther
biết rằng phương tiện thông tin được truyền từ người này sang người khác
có thể nhanh chóng đến được với nhiều độc giả. "Họ in và lưu hành vượt
xa mong đợi của tôi", ông viết vào tháng 3 năm 1518 cho một nhà xuất bản
ở Nuremberg, người đã xuất bản một bản dịch tiếng Đức của các luận đề
này. Tuy nhiên, viết văn bản học thuật Latin rồi sau đó dịch sang tiếng
Đức không phải là cách tốt nhất để truyền đạt đến công chúng rộng lớn
hơn. Luther đã viết rằng ông "phải nói một cách khác và rõ ràng hon nếu
biết những gì đang diễn ra". Đối với một xuất bản phẩm của mình vào cuối
tháng đó "Bài giảng về ân xá và đặc ân", ông chuyển sang tiếng Đức,
tránh những từ vựng địa phương để đảm bảo rằng lời nói của ông dễ hiểu
từ Rhineland đến Saxony. Cuốn sách nhỏ, thành công ngay lập tức, và được
coi như là điểm khởi đầu thực sự của phong trào Cải Cách.
Môi
trường truyền thông mà Luther đã thể hiện mình, đã áp dụng rất thành
thạo có nhiều điểm chung với hệ thống trực tuyến của các blog, các mạng
xã hội và trong các chủ đề thảo luận (forum). Nó là một hệ thống phân
cấp nơi mà những người tham gia tự phân phối,và quyết định chung những
thông điệp nào được phát tán rọng rãi thông qua những đường chia sẻ và
giới thiệu. Các nhà lý luận về phương tiện truyền thông hiện đại, xem
những người tham gia vào các hệ thống như là "công đồng mạng" (networked
public), hơn là "độc giả", bởi vì họ làm nhiều hơn là chỉ tiêu thụ
thông tin. Luther có thể đưa nguyên văn của một cuốn sách mới với một
nhà in thân thiện (không nhận tiền công) và sau đó chờ cho nó từ từ đi
qua các mạng lưới in ấn trên toàn nước Đức.
Không
giống như những cuốn sách lớn, vì chúng phải mất vài tuần hoặc vài
tháng để sản xuất, một cuốn sách nhỏ có thể được in trong vòng một hoặc
hai ngày là xong. Các cuốn trong ấn bản ban đầu, chi phí chỉ bằng giá
một con gà, đầu tiên sẽ lan rộng ra khắp các thị trấn nơi nó được in.
Những người ủng hộ Luther giớ thiệu cho bạn bè của họ. Nhà sách quảng bá
nó và những người bán sách truyền tin đồn về nó. Các nhà buôn, thương
gia và nhà truyền giáo sau đó mang những cuốn sách này đến các thị trấn
khác, và nếu họ gây ra sự quan tâm đầy đủ, nhà in địa phương sẽ nhanh
chóng sản xuất phiên bản riêng của họ, theo lô 1000 cuốn, với hy vọng
kiếm lời nhanh chóng. Một cuốn sách được ưa chuộng từ đó sẽ lây lan
nhanh chóng mà không cần sự tham gia của tác giả.
Giống
như khi Tweet "thích" ngày nay, số lượng tái xuất bản là một chỉ số cho
biết sự phổ biến của một cuốn sách. Những cuốn sách nhỏ của Luther được
công chúng mong đợi nhất, một đồng nghiệp nhận xét rằng nó "không được
bán nhiều bằng số luợng bị tịch thu". Cuốn sách nhỏ đầu tiên của ông
viết bằng tiếng Đức, "Bài giảng về ân xá và đạc ân", đã được tái bản 14
lần chỉ trong năm 1518 mà thôi, trong mỗi đợt tái xuất bản là 1.000 bản.
Trong số 6.000 cuốn khác nhau mà đã được xuất bản trong các vùng đất
nói tiếng Đức vào giữa năm 1520 và 1526, thì đã có khoảng 1.700 phiên
bản từ các bài của Luther. Trong tất cả, khoảng 6-7 triệu cuốn đã được
in trong thập kỷ đầu tiên của phong trào Cải Cách, hơn một phần tư trong
số đó là của Luther.
Mặc
dù Luther là tác giả sung mãn nhất và phổ biến, nhưng cũng có nhiều
người như ông ở cả hai bên của cuộc tranh luận. Tetzel, người bán ân xá,
là một trong những người đầu tiên phản ứng bằng dưới dạng in ấn từ
những luận đề của chính ông. Những người khác chấp nhận định dạng mới
dưới dạng tập sách nhỏ để cân nhắc về giá trị lý luận của Luther, cả ủng
hộ lẫn chống lại, cũng giống như các tranh luận của blogger. Sylvester
Mazzolini bảo vệ Giáo hoàng chống lại Luther với "Đối thoại chống Luận
án tự phụ của Martin Luther". Ông gọi Luther là "một người bị bệnh phong
với một bộ não bằng đồng và một cái mũi bằng sắt" và bác bỏ bằng những
lập luận của Luther trên cơ sở rằng Giáo hoàng không thể sai lầm.
Luther, người đã không để yên cho bất kỳ thách thức nào mà trả lời, chỉ
trong hai ngày để ông xuất bản ra những cuốn sách nhỏ của mình để đáp
trả, tốt như ông đã nhận. Ông viết "Tôi xin lỗi vì giờ đây tôi khinh
miệt Tetzel," ông viết. "Vô lý như anh ấy, anh ta là người sắc xảo hơn
anh (Tetzel). Anh không trích dẫn nguồn Kinh Thánh nào. Anh cũng chả
cung cấp được một lý lẽ nào".
Công
chúng có thể theo dõi và thảo luận những trao đổi quan điểm tới lui như
vậy, trong đó mỗi tác giả trích dẫn từ đối thủ của mình để tranh luận.
Ly kỳ và không tiền lệ đó là mọi người có cảm giác được tham gia vào
cuộc tranh luận phát tán rộng rãi. Lập luận trong quan hệ xã hội của họ
về giá trị của những quan điểm của Luther có thể được xem như là một
phần của một nghị luận rộng lớn hơn, bao gồm cả lời nói và in ấn. Nhiều
cuốn sách nhỏ kêu gọi người đọc thảo luận về nội dung của họ với những
người khác và đọc cho những người mù chữ nghe. Mọi người đọc và thảo
luận những sách này ở nhà với gia đình của họ, trong các nhóm bạn bè của
họ, và trong các nhà trọ và quán rượu. Những cuốn sách của Luther đã
được đọc tại buổi vui chơi ở Saxony và trong tiệm bánh ở Tyrol. Trong
một số trường hợp toàn bộ các phường hội dệt hoặc những nguời làm da ở
các thị trấn tuyên bố họ ủng hộ phong trào Cải Cách, cho thấy rằng các ý
tưởng của Luther đã được tuyên truyền tại nơi những làm việc. Một người
quan sát nhận xét vào năm 1523 rằng các bài giảng tốt hơn có thể được
nghe trong những quán trọ của Ulm hơn là trong các nhà thờ, và ở Basel
vào năm 1524 đã có những khiếu nại về những người rao giảng từ sách và
tờ rơi trong quán rượu của thị trấn. Đóng góp vào các cuộc tranh luận từ
vua Henry VIII của Vương quốc Anh, có luận thuyết tấn công Luther (đồng
tác giả với Thomas More) đem về cho ông danh hiệu "người bảo vệ Đức
Tin" từ Đức Giáo Hoàng, cho tới Hans Sachs, một thợ đóng giày từ
Nuremberg, người đã viết một loạt bài hát cực kỳ phổ biến nhằm ủng hộ
Luther.
Một chiến dịch truyền thông đa phương
Nó
không phải chỉ là những từ ngữ đi song song theo mạng lưới xã hội của
thời kỳ Cải Cách, nhưng âm nhạc và hình ảnh cũng thế. Các bản ballad tin
tức, giống như cuốn sách nhỏ, là một hình thức tương đối mới của phương
tiện truyền thông. Nó sắp đặt thành những ánh thơ và thường phóng đại
của các sự kiện đương đại thành một giai điệu quen thuộc để nó có thể dễ
dàng học được, hát và dạy cho người khác. Ballad tin tức thường là
"contrafacta" (từ ngữ mới trong một gia điệu quen thuộc) cố tình nghiền
lên một giai điệu đạo đức với lời bài hát thế tục hoặc thậm chí xúc
phạm. Nó đã được phân phát dưới các hình thức của lời nhạc in sẵn, với
lời chú giải để chỉ giai điệu nào nên hát. Một khi đã học nó có thể lây
lan ngay cả trong số những người mù chữ thông qua việc thực hành hát tập
thể.
Cả
hai bên Cải cách và Công giáo sử dụng hình thức mới để truyền bá thông
tin và tấn công đối phương. "Chúng tôi bắt đầu hát một bài hát mới",
Luther lần đầu tiên mạo hiểm vào các thể loại tin tức ballad, kể câu
chuyện về hai vị tu sĩ đã bị xử tử ở Brussels vào năm 1523 sau khi từ
chối từ bỏ niềm tin theo thuyết Luther của họ. Luther của kẻ thù lên án
ông là kẻ chống Giê-su trong bài hát, trong khi người ủng hộ ông cũng
làm như thế với Đức giáo hoàng và xúc phạm các nhà thần học Công Giáo
("Dê, ngừng đi những tiếng kêu với be be của mày", một trong số họ đã bị
cảnh cáo). Luther được cho là đã là tác giả của "Bây giờ chúng ta đuổi
Đức Giáo Hoàng", một đoạn nhái theo một bài hát dân gian gọi là "Bây giờ
ta xua tan mùa đông", giai điệu mượn như thế này:
Bây giờ chúng ta xua đuổi Đức Thánh Cha
ra khỏi nhà thờ Chúa Kitô và nhà của Thiên Chúa.
nơi đây ông đã cai trị một cách chết người
và đã quyến rũ vô số các linh hồn.
Bây giờ hãy đi đi, hỡi đứa con đáng ghét,
ngươi, gái điếm của thành Ba-by-lôn. Ngươi là kẻ ghê tởm và kẻ chống đức Ki tô,
đầy những dối trá, chết chóc và xảo quyệt.
Những
điêu khắc gỗ cũng là một hình thức tuyên truyền khác được dùng. Sự kết
hợp của đồ họa mạnh mẽ với những trích dẫn đơn sơ, được in trên một tờ
rơi khổ rộng, có thể truyền tải các thông điệp đến cho người mù chữ hoặc
ít học và cũng như để công cụ trợ giúp trực quan cho các nhà truyền
giáo. Luther nhận xét rằng "nếu không có những hình ảnh chúng ta không
thể nghĩ cũng không hiểu bất cứ điều gì." Một số điêu khắc bằng gỗ với
chủ đề tôn giáo tinh vi và những lời phức cảm thì chỉ có thể chỉ thông
hiểu được với những người có giáo dục cao. "Passional Christi und
Antichristi" (Sự thống khổ Chúa Kitô và kẻ chống Chúa Kitô), là ví dụ về
một loạt các hình ảnh tương phản với lòng đạo đức của Chúa Kitô với sự
suy đồi, tham nhũng của Đức Giáo Hoàng. Một số đáng kinh ngạc thô kệch
và sinh động, chẳng hạn như "Nguồn gốc của các vị tu sĩ", hiển thị ba
con quỷ bài tiết một đống ra các vị tu sĩ. Hay nhất trong số các tranh
này được hoàn thành bởi Lucas Cranach, một người bạn của Luther. Đối thủ
của Luther phản ứng lại với những điêu khắc gỗ của riêng họ: "Luther
trò chơi của dị giáo" mô tả ông ta bị nung nấu trong một nồi hầm với ba
con quỷ đun lửa, khói phát ra từ nồi có tên là dối trá, kiêu ngạo, ghen
tị, dị giáo và v.v...
Giữa
đống các tờ rơi, sách nhỏ, các bản ballad và tượng điêu khắc gỗ, công
luận rõ ràng là có lợi cho Luther. Một vị giám mục đã bứt rứt nói: "sự
nhàn rỗihàn huyên và cuốn sách không phù hợp" đã làm hư con người. "Hàng
ngày đã có vô vàn những cuốn sách về thuyết Lu-ti bằng tiếng Đức và
Latin ... không có gì là bán được ở đây ngoại trừ những gì của Luther",
Aleander than thở, tùy viên của Leo X tại Đức vào năm 1521. Hầu hết
trong số 60 giáo sĩ đã tập hợp lại để ủng hộ Đức Giáo Hoàng qua những
bài luận, nhưng đã làm như vậy bằng tiếng Latin, ngôn ngữ truyền thống
của thần học chứ không phải bằng tiếng Đức, nên đã không thể mang thông
điệp tới gần với dân chúng. Trường hợp những tác phẩm của Luther lây lan
như cháy rừng, trong khi các cuốn sách nhỏ của giáo sĩ thất bại. Nỗ lực
kiểm duyệt cũng thất bại. Các nhà in tại Leipzig đã bị cấm xuất bản
hoặc bán bất cứ điều gì có dính líu đến Luther hoặc các đồng minh của
ông ta, nhưng các tài liệu in ấn ở những nơi khác tiếp tục được mang vào
thành phố. Hội đồng thành phố than phiền với các công tước của Saxony
rằng các nhà in phải đối mặt với mất "nhà nvà tất cả các sinh kế của họ"
bởi vì "điều mà người ta sẵn sàng bán, và có nhu cầu mua cao thì họ lại
không được phép lưu giữ hoặc bán." Họ đã được rất nhiều cuốn các sách
Công Giáo "nhưng những gì họ có phong phú đầy tràn thì không có ai muốn
mua và thậm chí còn không được cho đi".
Kẻ
thù của Luther ví sự lan truyền của những ý tưởng của ông giống như là
mầm mống bệnh. Sắc lệnh của giáo hoàng đe dọa Luther với vạ tuyệt thông
vào năm 1520 mục tiêu là "để cắt đứt sự tăng tiến của bệnh dịch và di
căng này, do đó nó sẽ không còn lây lan thêm nữa". Các sắc lệnh WORMS
vào năm 1521 cảnh báo rằng sự lan truyền thông điệp của Luther phải được
ngăn chặn, nếu không "toàn bộ Đức quốc, và sau đó tất cả các quốc gia
khác, sẽ được bị lây nhiễm bệnh rối loạn tương tự này". Nhưng đã quá
muộn, sự lây lan đã thống trị toàn Đức quốc và xa hơn nữa. Để sử dụng
thành ngữ hiện đại, thì có nghĩa là thông điệp của Luther đã trở thành
một cơn sốt thông tin (gone viral).
Từ Wittenberg đến Facebook
Trong
những năm đầu của cuộc Cải Cách thể hiện hỗ trợ cho quan điểm của
Luther, thông qua giảng dạy, giới thiệu một cuốn sách hoặc hát một bản
ballad tin tức nhắm vào Đức Giáo Hoàng, là lợi hại. Bằng cách dập tắt
các vụ nổi dậy biệt lập của phe đối lập nhanh chóng, chế độ chuyên quyền
ngăn cản đối thủ của họ lên tiếng và liên kết lại với nhau. Một vấn đề
khó là hành động tập thể như vậy đã phát sinh khi mọi người không hài
lòng, nhưng không chắc chắn rằng sự bất mãn của họ được rộng rãi ủng hộ,
Zeynep Tufekci, một nhà xã hội học tại Đại học Bắc Carolina, đã quan
sát thấy sự liên kết với cách mạng mùa xuân Ả Rập. Các chế độ độc tài ở
Ai Cập và Tunisia, bà lập luận, sống sót lâu như thế là bởi vì mặc dù
nhiều người dân đãbất bình sâu nặng với chế độ, nhưng họ không chắc chắn
rằng những người dân khác cũng cảm thấy bất mãn giống như họ. Giữa
những sự bùng phát của tình trạng bất ổn vào đầu năm 2011, thì các trang
mạng xã hội đã cho phép nhiều người (sử dụng) gửi các tín hiệu ưa thích
của họ đồng loạt tới những người bạn của họ một cách nhanh chóng, trong
một "dòng thác thông tin" đã tạo ra động lực cho các hành động tiếp
theo.
Điều
tương tự xảy ra trong cuộc Cải Cách. Sự gia tăng sự phổ biến của các
cuốn sách nhỏ trong thời gian 1523-1524, phần lớn trong số họ ủng hộ cải
cách, phục vụ như một cơ chế tín hiệu tập thể. Như Andrew Pettegree,
một chuyên gia về cuộc Cải Cách tại Đại học St Andrew, nói trong cuốn
"Cải cách và văn hóa của sự thuyết phục", "Nó là các sự dư thừa các danh
hiệu, tạo ra ấn tượng của một triều áp đảo, một phong trào không thể
ngăn cản của ý kiến ... Các cuồn sách nhỏ và người mua của họ đã cùng
nhau tạo ra ấn tượng của một lực lượng không thể chống lại". Mặc dù
Luther đã bị tuyên bố là một dị giáo vào năm 1521, và sở hữu hay đọc tác
phẩm của ông đã bị cấm bởi nhà thờ, phạm vi chính trị địa phương và sự
hỗ trợ rộng rãi cho Luther đã giúp ông thoát khỏi án tử hình và phong
trào cải cách đã được thành lập trong hâù hết toàn Đức quốc.
Xã
hội hiện đại có xu hướng coi chính nó như là bằng cách nào đó tốt hơn
so với những xã hội trước đó và trước sự tiến bộ kỹ thuật đã củng cố
thêm cảm giác ưu việt này. Nhưng lịch sử dạy chúng ta rằng không có gì
mới dưới Ánh dương. Robert Darnton, một nhà sử học tại Đại học Harvard,
người đã nghiên cứu chia sẻ thông tin mạng trước cách mạng Pháp, lập
luận rằng "những kỳ công của công nghệ thông tin hiện tại đã sản sinh ra
một ý thức sai lầm về quá khứ, ngay cả truyền thông cũng không có tiền
sử, hoặc không có gì quan trọng để xem xét trước khi có truyền hình và
internet "phương tiện truyền thông xã hội không phải là chưa từng có:
đúng hơn, là sự tiếp tục của một truyền thống lâu đời... Mạng lưới kỹ
thuật số hiện đại có thể có thể làm điều đó nhanh hơn nhiều, nhưng thậm
chí 500 năm trước, sự chia sẻ các phương tiện truyền thông có thể đóng
một vai trò hỗ trợ trong sự kết tạo thành một cuộc cách mạng. Hệ thống
phương tiện truyền thông xã hội ngày nay không những chỉ kết nối chúng
ta với nhau mà thôi: nó còn liên kết chúng ta với quá khứ nữa.
The Economist (http://www.economist.com/node/21541719)
Chuyển ngữ
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét