Đằng sau việc Trung Quốc đồng ý ký vào bản hướng dẫn thực thi DOC với ASEAN

Giới quan chức ngoại giao của các nước thuộc Hiệp hội Các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Trung Quốc vừa đạt được sự thống nhất về văn bản hướng dẫn thực thi Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) tại cuộc họp đang diễn ra ở Bali (In-đô-nê-xi-a). DOC được ASEAN và Trung Quốc ký năm 2002, nhưng đến tận bây giờ hai bên mới thỏa thuận được về văn bản hướng dẫn thực thi DOC.

Điều này cho thấy khả năng ASEAN và Trung Quốc đạt được Bộ quy tắc Ứng xử ở Biển Đông (COC) có tính ràng buộc pháp lý còn rất xa vời. Tuy nhiên, quan chức các nước vẫn lên tiếng ca ngợi bản hướng dẫn vừa đạt được là “bước tiến quan trọng” trong tiến trình hướng tới COC.

Trả lời báo giới sau cuộc họp, đại diện đoàn Việt Nam - Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Quang Vinh - nói: “Đây là bước khởi đầu quan trọng và tích cực cho tất cả chúng ta trong nỗ lực chung để tiếp tục đối thoại và hợp tác, nhằm thúc đẩy hơn nữa sự ổn định và tin tưởng lẫn nhau trong khu vực”. Đại diện đoàn Trung Quốc, ông Lâm Chấn Minh, khẳng định: "Đây là dấu mốc quan trọng trong quan hệ hợp tác Trung Quốc-ASEAN. Tương lai của chúng ta thật rạng rỡ và chúng tôi hy vọng quan hệ hợp tác này sẽ tiếp tục trong tương lai”. 

Trong khi đó, một số quan chức ngoại giao tham gia cuộc họp cho hay văn bản hướng dẫn này, trong quá trình thảo luận, đã bị sửa đổi khá nhiều và nội dung mang tính chung chung chứ không có gì cụ thể. Hãng thông tấn AFP dẫn lời một số quan chức cho rằng vẫn còn tồn tại những khác biệt về định nghĩa khu vực nào tại Biển Đông vẫn được coi là đang bị tranh chấp, vì các nước như Trung Quốc hay Philíppin không có cử chỉ gì gọi là nhượng bộ trong tuyên bố chủ quyền của mình. Họ than phiền rằng không có khung sườn nào để trực tiếp giải quyết tranh chấp ở khu vực này, vốn được cho là có nhiều dầu lửa và khí đốt. 

Ngoại trưởng Philíppin Albert del Rosario cho biết đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông nhiều đến mức nếu đáp ứng đòi hỏi của họ, việc xây dựng một bộ quy tắc ứng xử với Trung Quốc trở thành vô ích. Ông Rosario nói: “Về cơ bản, họ tuyên bố chủ quyền đối với toàn bộ Biển Đông. Vì vậy, nếu chúng ta (ASEAN) ký bộ quy tắc ứng xử với Trung Quốc, điều đó chẳng có nghĩa lý gì”.

Ông Rosario cho biết ông muốn ASEAN có lập trường cứng rắn hơn, bằng cách công bố những nguyên tắc hướng dẫn, đề ra những tiêu chuẩn rõ ràng nhằm giải quyết các vụ tranh chấp dựa trên luật pháp quốc tế. Ông cho biết Philíppin chắc chắn sẽ hành động, đưa vụ này ra trước Tòa án Quốc tế về Luật Biển, ngay cả trong trường hợp Trung Quốc không muốn tham gia. Ông Rosario nói tiếp: “Chúng tôi sẽ ra trước tòa án nếu Trung Quốc muốn đi cùng chúng tôi. Tuy nhiên, nếu họ không muốn, chúng tôi sẽ tìm một phiên tòa trọng tài, dựa theo tòa án này để có được một sự phân xử vĩnh viễn hoặc là một sự phân xử tạm thời". 

Đúng vào ngày Trung Quốc-ASEAN đạt được đồng thuận về văn bản hướng dẫn thực thi DOC sau gần 10 năm đàm phán, Bắc Kinh đã lên tiếng nhắc lại lập trường là không chấp nhận cho Mỹ can thiệp vào hồ sơ này. "Nhân dân nhật báo" - cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc - ngày 20/7 cho rằng Mỹ nên đứng ngoài những căng thẳng do tranh chấp ở Biển Đông gây ra. Theo tờ báo, “bóng ma của mối đe dọa tiềm ẩn đối với Biển Đông là hình ảnh một cường quốc lớn khác, đó là Mỹ”. Bắc Kinh khẳng định lại quan điểm không ủng hộ việc giải quyết đa phương những tranh chấp song phương và phản đối sự can thiệp của các cường quốc ngoài khu vực vào vấn đề này, “vì Trung Quốc và các nước láng giềng có đủ khả năng, kinh nghiệm và hiểu biết để tự giải quyết”. 

Câu hỏi được đặt ra là phải chăng muốn ngăn chặn sự can thiệp của Mỹ, thuyết phục các nước Đông Nam Á coi đây là công việc nội bộ trong khu vực mà Trung Quốc đã chấp nhận ký văn bản hướng dẫn thực thi DOC? 

Theo giới quan sát, một khi đã cho rằng Biển Đông liên quan đến lợi ích quốc gia thì Mỹ khó có thể đứng ngoài cuộc và sẽ tìm cách can dự, dù bằng cách này hay cách khác, ở các cấp độ khác nhau, tùy theo từng đối tác trong khu vực. Trước mắt, việc đạt được thỏa thuận về bản hướng dẫn thực thi DOC, cho dù chỉ ở mức tối thiểu, cũng là một bước tiến và như nhận định của một nhà ngoại giao ASEAN được Kyodo trích dẫn, chính sự năng động của Mỹ đã buộc Trung Quốc phải đối thoại với ASEAN về vấn đề Biển Đông.

Lê Quang (tổng hợp)